هفت ماه اعتراض علیه رفرم قوه قضائیه در اسرائیل
مصاحبه با مژگان نوی
روزنامه‌نگار، فعال سیاسی و رئیس هیئت مدیره مرکز اطلاعات برای حقوق بشر در مناطق اشغالی - بتسیلم(۱)
۳۰ ژوئیه ۲۰۲۳
بهرام قدیمی
سؤال: اخیراً در اسرائیل قانونی به تصویب رسیده که ظاهراً قوه قضایی را در اختیار قوه مجریه قرار می‌دهد؛ به این معنی که قوه مجریه می‌تواند بدون هیچ‌گونه کنترلی فعالیت کند و این باعث شده که ازماه‌ها پیش شاهد تظاهرات وسیع در اسرائیل باشیم. آیا می‌توانید درباره این قانون و تأثیراتش در جامعه اسرائیل توضیحاتی بدهید؟
مژگان نوی: بله، این‌ها یک‌سری قوانین هستد که حکومت قصد دارد به تصویب برساند، بعضی هم اکنون تصویب شده و برخی دیگر هنوز نه. از جمله‌ی این قوانین این است که تا به حال کمیته‌ای که افراد آن باید قاضی‌های دادگاه عالی اسرائیل را انتخاب می‌کردند می‌بایست به نماینده‌های احزاب سیاسی در اقلیت تعلق می‌داشتند، الان دولت قصد دارد که این کمیته را به‌صورتی تغییر بدهد که افراد متمایل به حکومت در اکثریت باشند یعنی به این ترتیب قاضی‌ها فقط به دلخواه حکومت منتصب می‌شوند، که این قانون هنوز مورد تصویب واقع نشده.
مجموعه‌ای از این دست قوانین وجود دارد که دولت تلاش دارد به پیش برد. جدیدترین آنها که هفته پیش تصویب شد، این است که اگر تا به حال مرجع قضایی می‌توانست طرح پارلمان یا لایحه دولت را به‌دلیل منطقی نبودن آن لغو بکند از این پس چنین امری ممکن نیست یعنی دولت می‌تواند غیرمنطقی‌ترین قوانین را تصویب کند بدون این که دادگاهی قادر به جلوگیری از آن باشد.
همان‌طور که گفتم، این مجموعه‌ای از قوانین جدید است که هدف کلی از تصویب آنها ایجاد تغییر در رژیم اسرائیل می‌باشد. صدهاهزار نفر به‌صورت هفتگی، با این استدلال در اعتراضات وسیع سراسری که بیش از هفت ماه طول کشیده شرکت کرده‌اند که "اسرائیل تا کنون کشوری دموکراتیک بوده، تصویب این قوانین رژیم اسرائیل را از رژیمی دموکراتیک به یک دیکتاتوری افراطی تغییر خواهد داد". قسمت دوم این جمله صحیح است به این معنی که این دولت مصمم است تا عناصر دموکراتیکی را که تا کنون در رژیم اسرائیل وجود داشته از بین ببرد و یک رژیم تئوکراتیک افراطی جایگزین آن بکند؛ به‌گونه‌ای که از طریق انتخابات هیچ نیروی سیاسی دیگری نتواند به‌هیچ‌وجه حکومت احزاب دست راستی را تهدید کند؛ اما قسمت اول آن درست نیست، نمی‌توان گفت که اسرائیل کشور دموکراتیکی است. هر چند برای شهروندان یهودی تا حدودی کشور دموکراتیکی بوده ولی کشوری که ۵۶ سال است مناطق فلسطینی را اشغال کرده و میلیون‌ها تن از شهروندان را، هم در مناطق اشغالی و هم در مناطق اسرائیلی، تحت سرکوب و تبعیض شدید نگه داشته و از طرف دیگر امتیازات بسیاری برای یهودیان قائل است، بنابراین نمی‌شود گفت که اسرائیل کشور دموکراتیکی است.
هدف اصلی این اعتراضات برگرداندن وضیعت به زمان قبل از کودتای دولتی است، به زمانی که اسرائیل حداقل برای یهودیان یک کشور دموکراتیک بود، علیرغم این که در همان زمان میلیون‌ها فلسطینی را سرکوب می‌کرد.
به نظر من این فرصت بسیار مهمی برای ما مردم اسرائیل است. ما می‌بایست این بحث ساسی را که هرگزانجام نشده، یعنی معنای دموکراسی‌ای را که در خیابان فریاد می‌زنیم برای خودمان بازتعریف کنیم؛ براستی مفهوم کلمه‌ی "دموکراسی" برای ما چیست؟ متأسفانه در جمعیت یهودیان اسرائیل این بحث هنوز به قدر کافی صورت نمی‌گیرد.
سؤال: شما به نکته خوبی اشاره کردید؛ می‌دانیم که سازمان شما "بتسیلم"، دولت اسرائیل و قوانین کنونی آن را به‌عنوان آپارتاید ارزیابی می‌کند و روی این موضوع بسیار کار کرده‌اید. آیا در این چند ماهی که مردم به خیابان آمده‌اند هرگز کسی در بین معترضین نبوده که مسئله‌ی فلسطین را مطرح بکند؛ مثلاً بگوید که ما این چند میلیون فلسطینی را چگونه در این مبارزات شریک کنیم؟
مژگان نوی: این سؤال بسیار مهمی است. در این مورد اولین مسئله‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که شهروندان فلسطینی به‌هیچ‌عنوان در این تظاهرات شرکت نمی‌کنند .با یک نگاه منطقی باید از خودمان بپرسیم چرا آنها به خیابان نمی‌آیند تا فریاد دموکراسی سر دهند؟ درحالی‌که فلسطینی‌ها گروهی هستند که بیش از همه نیاز به دموکراسی واقعی دارند. این چند دلیل دارد که هم‌زمان پاسخ سؤال شما هم هست. این موج اعتراضات نه تنها حرفی از مناطق فلسطین اشغالی نمی‌زند بلکه از هر بحثی در این مورد بسیار پرهیز می‌کند تا بتوانند تعداد بیشتری از مردم را به خیابان بیاورند و خودشان هم می‌دانند و متأسفانه واقعیت هم حاکی از آن است که به‌محض صحبت از اشغالگری، آپارتاید و بدرفتاری و سرکوب ارتش اسرائیل علیه فلسطینی‌ها، آنها می‌گویند که اعتراضات سیاسی شده و در نتیجه افراد کمتری در تظاهرات شرکت خواهند کرد. این معترضین می‌خواهند به خودشان یک جلوه میهن‌پرست و ارتش‌پرست بدهند. همان‌طوری که در فیلم‌ها و عکس‌ها مشخص است در تظاهرات‌ها اقیانوسی از پرچم‌های اسرائیل دیده می‌شود. اکثرا با پرچم اسرائیل بیرون می‌روند تا بگویند ما میهن‌پرست هستیم، ما اسرائیلی‌های واقعی هستیم و از ارتش حمایت می‌کنیم.
این را هم باید گفت که یکی از نکات جالب و درعین‌حال مسخره‌ی اعتراضات این است که رهبران این اعتراضات به‌صورت علنی می‌گویند که اگر تا به‌حال سربازها و افسرهای ارتش اسرائیل پایشان به دادگاه‌های بین‌المللی نرسیده به این دلیل است که مؤسسات بین‌المللی به دادگاه‌های اسرائیلی و به قوۀ قضایه اسرائیل اعتماد دارند و تا وقتی که این اعتماد وجود دارد حتی اگر قوانین بین‌المللی نقض شود، خودِ دادگاه‌های اسرائیل می‌توانند به آن برخورد کنند. این رهبران معتقدند که اگر دنیا به این نتیجه برسد که دادگاه‌های اسرائیلی مستقل نیستند و قدرت برخورد و بررسی مستقل را ندارند آن زمان خطر محاکمه سربازها و افسران اسرائیلی در دادگاه‌های بین‌المللی وجود خواهد داشت. در نتیجه این رهبران نه فقط علیه جرائم دولت اسرائیل در حق فلسطینی‌ها حرفی نمی‌زنند، بلکه یکی از انگیزه‌هایشان در این اعتراضات حمایت از ارتش و سربازهای اسرائیلی است که مرتکب جرم علیه فلسطینی‌ها می‌شوند.
سؤال: به‌عبارت دیگر شما می‌گویید که دلیل شرکت عده‌ای در این تظاهرات درواقع حفظ دولت و حفظ سیستم آپارتاید در اسرائیل است؟
مژگان نوی: صد در صد! البته خودشان هیچ‌گاه شرکت در این اعتراضات را بدین‌‌گونه تفسیر نمی‌کنند. اگر از آنها سؤال کنید، خواهید دید، حتی خودشان باور دارند که برای حفظ دموکراسی در اسرائیل است که به خیابان می‌روند، اما مسئله این است که در طول ده‌ها سال دنیا این اجازه را به اسرائیلی‌ها داده که بتوانند هم سیستم آپارتاید داشته باشند، هم مناطق فلسطینی را اشغال کنند و هم‌زمان خودشان را به‌عنوان یک کشور دموکراتیک نه تنها به دنیا بقبولانند بلکه به خودشان هم تلقین کنند که یک دموکراسی بسیار قوی و عالی داریم! درواقع مردم اسرائیل قدرت درک معنای دموکراسی را از دست داده‌اند، آنها واقعاً دموکراسی را به این صورت تفسیر می‌کنند و می‌فهمند.
بدون شک مردم به خیابان می‌ریزند زیرا یک ترس بسیار عمیق آنها را فراگرفته که در حال از دست دادن اساسی‌ترین مزایایشان هستند، یا به‌عبارت دیگر احساس می‌کنند که وضعشان کم‌کم به وضع فلسطینی‌ها نزدیک می‌شود. تا زمانی که فقط فلسطینی‌ها تحت سرکوب اسرائیل بودند، این برای همه یک امر عادی به نظر می‌رسید ولی اکنون که حقوق و مزایای شهروندان یهودی هم مورد تهدید قرار گرفته، ناگهان ترس عجیبی مردم را فراگرفته است.
سؤال: ما نیروها را براساس اقشار و طبقات اجتماعی می‌شناسیم، حتی در جامعه فلسطینی نیز میان آن‌هایی که استثمار می‌شوند و بورژواها تفاوت قائل هستیم. برای افرادی که از خارج به مسائل و اتقاقات اسرائیل نگاه می‌کند به‌خصوص مردم خاورمیانه، همیشه این مسئله مطرح بوده که در اسرائیل بیشتر چه طبقه یا قشری از جامعه علیه این قانون یا به‌اصطلاح "رفرم قانون" به خیابان می‌آید؟
مژگان نوی: من مارکسیست نیستم یعنی تفکر سیاسی مارکسیستی ندارم، ولی هیچ شکی نیست که این موج اعتراضات دارای خصوصیات طبقاتی واضحی است. در این اعتراضات اکثرا طبقه متوسط به بالا شرکت می‌کند. طبقات پایین یهودی تا حدودی مثل فلسطینی‌ها هیچ نصیبی از این دموکراسی اسرائیلی نبرده‌اند. این دموکراسی که امروزه به این اندازه مورد تحسین مردم قرار گرفته، هرگز برای طبقات پایین جامعه‌ی اسرائیل منفعتی نداشته است و اکنون نیز آنها در این اعتراضات مشارکت زیادی ندارند. از نگاه طبقاتی بسیار واضح است که این اعتراضاتِ طبقات متوسط به بالاست و طبقات پایین در آن شرکتی ندارند.
سؤال: این اعتراضات علیه یک ضدرفرم قانونی است، آیا در اسرائیل چیزی به‌عنوان قانون اساسی وجود دارد؟
مژگان نوی: خیر. در اسرائیل قانون اساسی نداریم، ولی یک سری قوانین به اسم "قوانین پایه‌ای" شناخته می‌شوند که خیلی مهمتر از قوانین معمولی‌اند. برای لغو یا تغییر آنها نیاز به تایید اکثریت بیشتری در پارلمان است. در اسرائیل قانون اساسی نداریم، این قوانین پایه‌ای را می‌شود با اکثریت دو سوم عوض کرد.
سؤال: چرا اروپایی‌ها اصرار دارند روی مسئله دموکراسی در اسرائیل تأکید کنند؟ چرا تمام اخباری که در اروپا می‌شنویم حاکی از این است که نتانیاهو قصد محدود کردن دموکراسی را دارد و به این دلیل است که آنها ناراحتند یا اظهار ناراحتی می‌کنند؟
مژگان نوی: این چند دلیل دارد. اولاً همان‌طور که گفتم در این سال‌ها کشورهای اروپایی و صددرصد آمریکا، به نوعی با اسرائیل شریک جرم بوده‌اند و این امکان و اجازه را به اسرائیل داده‌اند که هم‌زمان با اشغالگری و برپایی رژیم آپارتاید در جمع کشورهای دموکراتیک دنیا پذیرفته بشود. این کشورها به‌عنوان شریک جرم در این بازی سهیم هستند و برایشان مهم است که اسرائیل قوانین بازی را تغییر ندهد. آنها چون منافع مشترک استراتژیکی دارند نمی‌خواهند اسرائیل را به‌عنوان یک عضو و شریک در این جمع از دست بدهند. همچنین شاهد تقویت نیروهای فاشیست افراطی در دنیا هستیم و نتانیاهو یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌ها در بین رهبران افراطی فاشیست است. شکست نتانیاهو می‌تواند تأثیر منفی بزرگی روی رهبران فاشیست داشته باشد و از طرف دیگر موفق شدن این کودتایِ رژیمیِ نتانیاهو نیز تأثیر بسزایی روی تقویت این جمع رهبران فاشیست در دنیا و به‌خصوص در اروپا خواهد داشت. بنابراین اروپا برای حفظ منافع خود با نگرانی بسیار زیاد تحولات اسرائیل را تعقیب می کند.
سؤال: آیا در صورت ادامه یافتن تظاهرات، امکان دارد جهت اعتراضات عوض شود؟ یعنی علاوه بر جلوگیری از تغییر قانون در اسرائیل، مطالبات اجتماعی هم وارد مبارزات مردم بشود؟
مژگان نوی: صددرصد. نه در آینده، بلکه هم اکنون نیز طرح مطالبات در تظاهرات در حال عوض شدن است. یکی از مهمترین تحولات در این اعتراضات امتناع از خدمت تعداد هرچه بیشتری از سربازان در ارتش است - می‌دانید که در اسرائیل خدمت در ارتش اجباری‌ست - و این موضوع بسیار مهمی‌ست، چرا که ارتش در اسرائیل چیز مقدسی تلقی می‌شود و تا کنون خودداری از خدمت فقط به‌عنوان یک اعتراض سیاسی علیه آپارتاید و اشغال مناطق فلسطینی انجام می‌گرفته، ولی اکنون کسانی که حتی دست چپی هم نیستند می‌گویند که ما در یک ارتش دیکتاتوری خدمت نخواهیم کرد. این می‌تواند واقعاً رژیم اسرائیل را تکان شدیدی بدهد. این تحولی‌ست که شروع شده و ما شاهدش هستیم، این به نوبه خود می‌تواند منجر به این شود که نتانیاهو برای نجات خود و برای برگرداندن این افراد به ارتش، دست به جنگی تمام عیار بزند و ما این را می‌دانیم که نتانیاهو کیست و هیچ خط قرمز اخلاقی و سیاسی ندارد و هرکاری از او بر می‌آید.
این امکان واقعا وجود دارد که برای مقابله با اعتراضات و با موجِ خودداری از خدمت، نتانیاهو آتشی را در جایی روشن بکند تا به مردم اسرائیل بگوید که الان باید متحد شویم، شرایط اضطراری است، در ارتش به نیرو نیاز داریم و مردم هم صددرصد شرکت خواهند کرد. می‌دانید که اسرائیلی‌ها همیشه با این احساس زندگی می‌کنند که یک تهدید و یک ابرِ خطر بر فراز سرشان حضور دارد. این ترس را به‌صورت مصنوعی تلقین می‌کنند و در خون و بطن وجود مردم رخنه کرده است. اگر نتانیاهو بجایی برسد که دیگر هیچ راهی نداشته باشد، من صددرصد باور دارم که این کار از او بر می‌آید که جنگی را شروع کند تا مردم را از اعتراضات دور و آنها را با مسئله دیگری مشغول بکند.
سؤال: درواقع با سلاح ناسیونالیزم به جنگ اعتراضات مردم برود...؟
مژگان نوی: دقیقا. و این چیزیست که ده‌ها بار - اگر نه بیشتر- ثابت شده. در اسرائیل تمام مردم در یک ثانیه همه تفاوت‌های فکری و سیاسی را وقتی احساس خطر می‌کنند، به کنار می‌گذارند. شاید در تمام دنیا چنین باشد.
سؤال: آیا این اعتراضات روی روابط خارجی دولت اسراییل تأثیری داشته است؟
مژگان نوی: روابط اسرائیل و آمریکا از زمان استقرار اسرائیل تا کنون در وخیم‌ترین مرحله خود است. یعنی تا الان در هیچ برهه‌ای از تاریخ اسرائیل، روابط ما با آمریکا هرگز به این اندازه صدمه ندیده بوده. مثلا بایدن تا به امروز نتانیاهو را دعوت نکرده است، با این که چندی پیش رئیس جمهوری اسرائیل هرتزوگ را دعوت کرد و این بی‌اعتنایی سختی به نتانیاهو محسوب می‌‌شد. با این کار بایدن تقریباً به‌صورت علنی روشن کرد که تا زمانی که نتانیاهو سیاست‌های فعلی را پیش می‌برد علاقه‌ای به دعوت او ندارد. سیاستمداران آمریکایی و ازجمله چند تن از سفرای سابق آمریکا در اسرائیل برای اولین بار می‌گویند که آمریکا باید درباره کمک‌های نظامی به اسرائیل تجدید نظر کند. اسرائیلی‌ها هرگز تصور نمی‌کردند که آمریکا روزی با این لحن با اسرائیل برخورد کند.
سؤال: سیاستمدارهای رسمی فلسطینی در کرانه باختری و غزه و… با این اعتراضات چگونه برخورد می‌کنند؟
مژگان نوی: سکوت استراتژیک! از این نظر بین کرانه باختری و غزه تفاوت‌هایی وجود دارد. درواقع ابومازن [محمود عباس] همان‌طور که منتقدین فلسطینی می‌گویند، مثل یک عروسک در دست اسرائیل است و هیچ قدرت واقعی ندارد. ارتش اسرائیل به صورت روزانه در داخل شهرهای فلسطینی مثل رام الله، جنین، نابلس... که طبق قرارداد اسلو باید تحت تسلط کامل ابومازن باشند، هر کسی را که بخواهند می‌کشند یا دستگیر می‌کنند و بسیاری از این عملیات با همکاری خود مسئولین فلسطینی و دستگاه ابومازن انجام می‌گیرد.
غزه داستان دیگریست. این تصمیم استراتژیک حماس است که در حال حاضر هیچ بهانه‌ای به‌دست نتانیاهو ندهد. درواقع نظرشان این است: حالا که اسرائیلی‌ها خود را از داخل ضعیف می‌کنند و خودشان کشور خودشان را پاره‌پاره می‌کنند، ما اکنون هر کاری بکنیم فقط به نفع نتانیاهو خواهد بود و به‌همین دلیل وضعیت امنیتی از این لحاظ خیلی آرام است. نه حماس و نه جهاد اسلامی، عملیاتی انجام نمی‌دهند، نه موشکی نه حمله‌ای و این یک تصمیم استراتژیک است که در حال حاضر بدون دادن بهانه به دست نتانیاهو، کنار بایستند و فقط تماشاگر باشند و عکس‌العمل نشان دادنشان کار منطقی‌ای نخواهد بود.
به خاطر وقتی که گذاشتید خیلی از شما متشکریم.
(1)- نگاه کنید به: https://www.btselem.org/about_btselem
