صفحه آزاد

تنها صداست که می ماند
پرواز را به خاطر بسپار
پرنده مردنی است!
(فروغ فرخزاد)

فایل های صوتی گفت وگوهای میان رهبران سازمان چریک های فدائی خلق ایران و سازمان مجاهدین خلق ایران که پس از ۳۵ سال انتشار یافته، آئینه تمام نمایی است از ظرفیت فکری سیاسی و نحوه مباحثه میان رهبران این دو سازمان در آن مقطع زمانی معین. انتشار این گفت وگوها از طرف سایت اندیشه و پیکار قدم مثبتی است و به نقد و بررسی ما از گذشته کمک بزرگی می کند. هر چند که انتظار می رفت چنین سند مهمی زودتر انتشار می یافت. با یک فاصله زمانی ۳۵ سال ضمن اظهار نظر و نقدی درباره مضمون این فایل ها آئینه را جلوی خودم هم قرار می دهم.
در تابستان  سال ۵۰، که در زندان قصر تقی شهرام را شناختم، با شخصیت و شیوه خود محوربین او در بحث هم آشنا شدم. با این همه شیوه صحبت پرخاشگرانه او در مقابل متانت حمید اشرف در این فایل های صوتی برایم آزاردهنده بود. و امروز از خودم می پرسم که تا چه اندازه برخورد های تقی شهرام در درون سازمان خودش و از جایگاه یک رهبر بلامنازع می توانست ارعاب انگیز و سرکوبگرانه باشد؟
انقلاب سال ۵۷ و جمهوری اسلامی برآمده از آن، پاسخ روشنی برای نادرستی درک رهبران هر دو سازمان از تحلیل طبقات اجتماعی ایران و جایگاه سیاسی آنها داد. کافی است یک لحظه به ارتجاع نهفته در انقلاب ۵۷ و «خرده بورژوازی سنتی» که حمید اشرف آن را انقلابی می دانست، نگاهی بیاندازیم تا دریابیم که مبارزه رادیکال خرده بورژوازی سنتی و یا هر طبقه اجتماعی دیگر با ایدئولوژی تاریک اندیشانه، که از منظر تحول تاریخی، ارتجاعی محسوب می شود، بر علیه دیکتاتوری شاه و سلطه امپریالیستی نمی بایست مورد پشتیبانی قرار می گرفت.
حمید اشرف هرگز به فکرش خطور نمی کرد که همین خرده بورژوازی سنتی هم می تواند سهمی در هژمونی انقلاب داشته باشد و تقی شهرام بر این باور بود که کمر آن شکسته است. با تعمق بر این نظرات در می یابیم که تحلیل عمومی تئوریک و تاریخی از طبقات اجتماعی را به جای تحلیل مشخص از شرایط معین نشاندن، می تواند به چه نتایجی بیانجامد. در نگاه نسل ما انقلاب "تقدس" یافت و ما در نیافتیم که از درون یک انقلاب توده ای هم می تواند یک ارتجاع ناب زاده شود و به قدرت برسد؛ و در نیافتیم که تنها مبارزه برای آزادی و برابری شایسته تقدس است.
 آشفتگی در بحث نمایندگی طبقاتی
در این گفتگوها اما، مسائل دیگری هستند که نظر من را بخود جلب کرده اند. مسائل جان سختی که همچنان پابرجا هستند و هنوز پاسخ نگرفته اند. هر دو رهبر، سازمان خود را نماینده پرولتاریا و طبقه کارگر ایران می دانستند. یکی از محورهای اصلی این گفت و گوها تحولات ایدئولوژیک درون سازمان مجاهدین خلق است، که مستقیما و بلاواسطه به تحولات طبقاتی و سرنوشت تاریخی خرده بورژوازی سنتی ایران گره زده می شود. این در حالی است که در سال ۵۴ زمان این گفت و گوها ما با دو سازمان سیاسی- نظامی و کاملا مخفی و کوچک با تعداد چند ده کادر و عضو وهوادار مواجه هستیم. تحولات فکری و درگیری های تشکیلاتی و سازمانی را به منافع خرده بورژوازی و پرولتاریا و بورژوازی نسبت دادن همان بختکی است که در ۴۰ سال گذشته نسل ما از آن رهائی نیافته است.
در سال ۵۰ و در زندان، چریک های فدائی خلق خود را نماینده پرولتاریا و مجاهدین خلق را نماینده خرده بورژوازی سنتی می دانستند و البته مجاهدین خلق این نگاه چریک ها را توهین بخود تلقی می کردند. آنها هم خود را نماینده پرولتاریا دانسته و برای اثبات نظر خود از جمله به عضو خود عباس داوری که خیاط بود استناد می کردند. در سال های ۵۳-۵۴ که عده ای از اعضای سازمان مجاهدین خلق به مارکسیسم روآوردند و عقیده و ایمان خود را به خدا و مذهب از دست دادند، دچار این توهم گشتند که سازمان مجاهدین خلق را از نماینده خرده بورژوازی سنتی به  نماینده پرولتاریا "بالا" کشیده اند. پس از این تغییر ایدئولوژی تقی شهرام و دیگر همفکران او خود را نماینده پرولتاریا و رسالت تاریخی دفاع  از منافع این طبقه را برای خویش قائل بودند. با چنین تفکری بود که اقدام شریف واقفی و کسان دیگری را که در صدد بازسازی سازمان مجاهدین خلق بر مبنای ایدئولوژی اسلامی بودند، حمله خرده بورژوازی به پرولتاریا تلقی کردند و با قتل او و چند نفر دیگر مرتکب جنایت شدند. این کج اندیشی تنها به شهرام و رفقایش محدود نبود. در چهل سال گذشته در ایران تمامی انشعاباتی که در سازمانهای بزرگ و کوچک چپ و مارکسیستی اتفاق افتاده، عمدتا با انگ اختلاف میان بورژوازی و پرولتاریا مشخص شده است.  و زمانی هم که مساله از بعد فکری فراتر رفته و به امکانات مالی و تدارکاتی و نظیر اینها مربوط می شده، به جنگ میان بورژوازی و پرولتاریا تعبیرشده است. یادمان باشد که درگیری مسلحانه در درون سازمان چریک های فدائی خلق(اقلیت) در روستای گاپیلون کردستان در بهمن ۱۳۶۴ با عنوان "حمله بورژوازی برای تصاحب رادیوی پرولتاریا" توجیه شد. در این درگیری چند فدائی خلق جان باختند. و جنگ میان کومله و حزب دمکرات کردستان، که در آن ده ها کرد پیشمرگه کشته شدند، به عنوان جنگ میان بورژوازی و پرولتاریای کرد مورد تبلیغ قرار گرفت. و فراموش نکنیم که همواره انشعابات فرقه گرایانه درون سازمان های مارکسیستی به عنوان جنگ ایدئولوژی میان پرولتاریا و بورژوازی جار زده شده است.
اگر نسل ما در سازمان های چپ و مارکسیستی دچار این کژاندیشی نمی شد که سازمان های خود را نماینده پرولتاریا و تحولات فکری درونی خود را بازتاب مستقیم  تحولات و منافع طبقات اجتماعی بداند، شاید تحولات نیروی چپ و مارکسیستی ایران جز این می بود که هست؟

بی اعتمادی قابل فهم
تغییرات تشکیلاتی، افزون م ل به سازمان مجاهدین خلق و سر انجام  تغییر نام به "سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر" و از طرف دیگر بازسازی سازمان مجاهدین خلق به رهبری مسعود رجوی مهر تائیدی است بر موضع گیری به موقع و اصولی حمید اشرف و سازمان چریک های فدائی خلق در قبال آن تحولات. حمید اشرف حق داشت نسبت به تحول ایدئولوژیک یک سازمان مذهبی به یک سازمان مارکسیستی به آن گونه که در سازمان مجاهدین خلق صورت گرفت، بی اعتماد باشد. او نمی پذیرفت که سازمان مجاهدین خلق در کلیت خود به یک سازمان مارکسیستی تحول یافته باشد و از اثرات زیانبار نحوه این تحول بر نگاه جامعه بر مناسبات میان نیروهای سیاسی مذهبی و مارکسیستی نگران بود. او سازمان مجاهدین خلق را به عنوان یک سازمان مارکسیستی به رسمیت نشناخت و با کنکاش در حوادثی که در سازمان مجاهدین خلق رخ داده بود و نیز با کنکاش در صحبت ها و استدلالات تقی شهرام به کالبد شکافی سازمانی که اکنون خود را مارکسیست اعلام کرده بود، پرداخت و شیوه های توطئه گرانه این تحول را باز نمایاند.
حمید اشرف حق داشت نسبت به آن تحول که با تصفیه ۵۰ درصد اعضا و جابجایی کادرها و تصفیه های خونین صورت گرفت، به دیده تردید بنگردد. برای حمید اشرف حفظ نام مجاهدین خلق برای سازمانی که خود را مارکسیست می دانست، نمی توانست صرفا حفظ یک نام باشد بلکه او آن را همچون منشوری می دانست که در پرتو آن همه آنچه را که در سوال آغازین او نهفته بود، " جان کلام آن است که این حرکت جدید یک حرکت بنیادین اصولی بوده یا نه؟" بازتاب می یافت. بنظر می رسد برای حمید اشرف نام مجاهدین خلق نشانه هویت تاریخی و در هم تنیدگی آنها با ایدئولوژی اسلامی بود و بنابراین حفظ این نام برای سازمانی که خود را مارکسیست می دانست نشانه یک اپورتونیسم بود.
حمید اشرف بدرستی دریافته بود که حفظ نام هم سرپوشی است بر شیوه های توطئه گرانه، سرکوب و حذف فیزیکی و هم حربه ای مهم برای حفظ امکانات و منابعی که پشتوانه نیازهای مالی و انسانی این سازمان بودند. این هوشیاری سیاسی حمید اشرف بود که با انتقاد از حفظ نام مجاهدین خلق به مثابه حلقه کلیدی در اشتباهات تقی شهرام و هم فکرانش از یک سو و قائل شدن حق این نام برای کسانی که همچنان سازمان مجاهدین را با ایدئولوژی اسلامی اش نمایندگی می کردند از سوی دیگر، یک موضع گیری سیاسی درست و یک برتری اخلاقی برای مارکسیستها از خود بجا گذاشت. با این هوشیاری سیاسی او به طرح های سیاسی تقی شهرام مبنی بر ضرورت و تشکیل "جبهه واحد توده ای" با بی اعتمادی می نگریست.(1)

سازمان سیاسی و نمایندگی طبقه اجتماعی
اما حمید اشرف در نگاه به رابطه بین یک سازمان سیاسی با طبقات اجتماعی دچار یک آشفتگی فکری بود. او در این گفتگوها یک موضوع صرفا سازمانی را بی واسطه به مسئله طبقاتی گسترش می دهد. در نگاه او ایدئولوژی یک سازمان سیاسی به او حق می دهد که خود را به عنوان نماینده یک طبقه اجتماعی تلقی کند.
 می گوید: " یک سازمان مذهبی می تواند مارکسیست شود ولی یک سازمان خرده بورژوازی نمی تواند مارکسیست شود". برای حمید اشرف سازمان مجاهدین خلق تنها یک سازمان سیاسی با ایدئولوژی مذهبی نبود، بلکه در عین حال او آن را نماینده مستقیم و بلاواسطه خرده بورژوازی سنتی ایران می دانست. همانطور که سازمان چریک های فدائی خلق را نماینده پرولتاریا می فهمید. او فکر می کرد که صفوف مجاهدین خلق را خرده بورژواهای سنتی و بازاری ها تشکیل می دهند.
 واقعیت آن است که در تمام دوره چریکی ترکیب "طبقاتی" هردو سازمان عمدتا از دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاهی و از خانواده های متوسط شهری بوده است. با این تفاوت که چریک های فدائی عمدتا از خانواده های"غیر مذهبی" می آمدند و مجاهدین خلق عمدتا و عموما از خانواده های مذهبی و سنتی بر خاسته بودند. هر دو سازمان با شیوه مبارزه مسلحانه خود را به جامعه شناسانده بودند یکی با رنگی از مذهب و دیگری با مارکسیسم. بنابراین وقتی که حمید اشرف به ترکیب "طبقاتی" خرده بورژوازی سنتی و بازاری ها در سازمان مجاهدین خلق اشاره می کند با اعتراض تقی شهرام مواجه می شود. او انگشت می گذارد به ترکیب "طبقاتی" تقریبا یکسان هردو سازمان، که عموما از دانشجوها و روشنفکران تشکیل می یافت. حمید اشرف پاسخی به این اعتراض ندارد. اما امروز که به گذشته می نگریم، متوجه می شویم که مهم نبود که چریک ها و مجاهدین چه تصوری از خود داشتند بلکه مهم آن بود که تلقی جامعه از هویت سازمان مجاهدین خلق چه بود؟ فرزندان مسلمان در یک سازمان سیاسی – نظامی اسلامی.

" اصلاح و آموزش" یا جنایت؟
حمید اشرف با اشاره به تاریخ زمستان ۵۳، یعنی زمانی که طبق گفته شهرام و قائدی جریان مارکسیستی در درون سازمان تثبیت شده بود، انتقاد می کند که چرا آنها سازمان چریک های فدائی خلق را از تحولات ایدئولوژیکی که در درون سازمان مجاهدین خلق جریان داشته، مطلع نکرده اند. تقی شهرام در پاسخ می گوید که آنها نسبت به چریک ها بی اعتماد بوده و مطمئن نبودند که چریک ها از مارکسیست شدن مجاهدین استقبال کنند. حمید اشرف با اشاره به شریف واقفی و دیگرانی که به  گفته آنها با تغییرات ایدئولوژیکی بطور کامل همراه نشده و به کارخانه ها "تبعید" شده بودند، می پرسد که دیگر نگرانی آنها از مطلع نکردن چریک های فدائی از چه بود. تقی شهرام می گوید: تبعید نه؛ تنبیه. و جواد قائدی: تنبیه هم نه، برای آموزش سازمانی.
برای رهبران مارکسیست شده مجاهدین کافی نبود که افراد مارکسیسم را بپذیرند. ادعای آنها باید ثابت می شد، باید امتحان پس می دادند و پروسه «اصلاح و آموزش» را از سرمی گذراندند. در واقعیت این پروسه چیزی نبود جز تائید بی چون و چرای رهبری. و ناگفته نماند که در سوی دیگر «امتحان» ممتحن قرار دارد. ممتحن کسی است که تنها تفسیر خود را ملاک حقیقت قرار می دهد.
و اما نکته ای که برای من در این گفتگوها مبهم مانده، این است که چرا بحث در حد «تنبیه» و «تبعید» باقی می ماند و به قتل شریف واقفی اشاره نمی شود. زمان این گفت و گوها در نیمه دوم سال ۵۴ بوده است، یعنی زمانی که بیانیه تغییر مواضع ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق در مهر ماه ۵۴ انتشار یافته بود و درآن به اعدام شریف واقفی و دیگران اشاره شده بود. و ضمنا در مرداد ۵۴ ساواک با پخش مصاحبه تلویزیونی خلیل فقیه دزفولی، که از چگونگی قتل شریف واقفی پرده برمی داشت، این حادثه را مورد تبلیغات وسیع قرار داده بود. حال این سوال پیش می آید که آیا حمید اشرف در گفت وگوها به این جنایت اشاره کرده و بهر دلیلی این صحبت ها ضبط نشده اند. یا اینکه این موضوع اصلا به میان نیامده است؟
 متاسفانه ما از موضع حمید اشرف و رهبری سازمان چریک های فدائی خلق درباره این جنایت و اصولا نظر آنها نسبت به حذف فیزیکی اعضا در یک سازمان بی اطلاع می مانیم. و نیز نمی دانیم که زمان تصفیه های فیزیکی درون سازمان چریکهای فدائی خلق صرفا محدود به بعداز شهادت حمید اشرف بوده است؟
۱۲ ژانویه ۲۰۱۱
*****
1- تا آنجا که بخاطر می آورم در سال ۵۴-۵۵ در زندان اوین ۳ نظر درباره تحول ایدئولوژیک در سازمان مجاهدین خلق بوجود آمد. همه نیروهای چپ بر این باور بودند که ایدئولوژی التقاطی مجاهدین نمی تواند دوام بیاورد و دیر یا زود شاهد پیدایش و شکل گیری یک جریان مارکسیستی در درون این سازمان خواهیم بود اما نحوه و دامنه این تحول برای کسی روشن نبود. بر طبق اخباری که به زندان می رسید تقریبا هیچ کس باور نمی کرد که که این تحول با تصفیه های فیزیکی همراه بوده باشد.  آن چه هم که در مصاحبه های تلویزیونی عنوان می شد، غیرقابل قبول و بیشتر به تبلیغات ساواک نسبت داده می شد. اما نسبت به خود تحول ایدئولوژیک یک نظر شبیه استدلال تقی شهرام بود؛ نظر دیگر به استدلال حمید اشرف نزدیک بود و نظر سوم، در مجموع این تحول را منفی ارزیابی می کرد و بیشتر بر این عقیده بود که کسانی هم که مارکسیست می شدند، بهتر می بود که آن را اعلام و علنی نکنند.

بار دوم است که نوارها را گوش می دهم. بار اول تابستان 1354، در همان روزهای بعد از برگزاری نشست مذاکرات فیمابین دو سازمان بود و بار دوم 35 سال بعدتر، سال 1389، چند روز پس از آنکه رفیق عزیزم، مبارز نستوه، تراب حق شناس، آن ها را در سایت اندیشه و پیکار در معرض شنود همگان قرار داد. سؤال مجله محترم آرش این است که با شنیدن نوارها چه احساسی دارم و جمله نخست پاسخ من این است که در این دو بار، دو احساس عمیقاً متفاوت داشته ام و دارم. بار نخست عضوی از « سازمان مجاهدین خلق- م. ل » بودم. چند سال از شروع فعالیت من در آن تشکیلات گذشته بود. فرایند حوادث سال های 1352 تا 1354، موسوم به « تحولات ایدئولوژیک و سیاسی درون سازمان» را پشت سر خویش داشتم. وقوع این تحولات را رخدادی مهم در دل مبارزه طبقاتی جاری جامعه می دیدم. سلسله جنبان واقعی رویداد را معجونی از خمیرمایه های کارگری افراد سازمان، عروج جنبش اعتصابی توده های کارگر در آن سال ها و پاسخ صادقانه خودمان به نیازهای روز جنبش کارگری می پنداشتم. از سرمایه و نظام سرمایه داری، امپریالیسم و شرائط امپرپالیستی تولید سرمایه داری، اردوگاه شوروی، چین و احزاب پروروس و پروچینی، صف بندی های طبقاتی و نیروهای مختلف درون این صف بندی ها، همان روایتی را داشتم که چپ خلقی میلیتانت و سرنگونی طلب آن روز ایران و دنیا داشت. مبارزه مسلحانه را محور اساسی همه اشکال مبارزه برای آگاه شدن، سازمانیابی، به صف شدن و به میدان آمدن توده های کارگر علیه رژیم شاه و نظام سرمایه داری تلقی می کردم، وحدت « دو سازمان مسلح چریکی، مجاهدین م. ل» و چریک های فدائی خلق و سپس تشکیل جبهه واحدی از همه نیروهای مبارز هوادار جنبش مسلحانه را مسأله ضروری و مبرم کل جنبش انقلابی، به حساب می آوردم. من در آن روزها مسائل مختلف مبارزه طبقاتی را چنین می دیدم و در چنین وضعی پیداست که همه گفته های رفیق عضو مرکزیت تشکیلات در نشست مشترک با رفقای کمیته مرکزی چریک های فدائی خلق را عین افکار، نظریات و دریافت های خود می یافتم. در همین جا این را هم اضافه کنم که شخصاً و شاید خیلی از افراد دیگر «مجاهدین م. ل» در آن روز، سازمان حاصل پروسه تحولات دو ساله را یک سر و گردن، از رادیکال ترین نیروهای دیگر چپ هم چپ تر برآورد می کردیم. برای این برآورد دلائلی هم داشتیم. در زمره معدود نیروهائی بودیم که با همان  نوع نگاه آن روزی، بر سرمایه داری بودن ایران اصرار می ورزیدیم. قدرت سیاسی مسلط در شوروی را یک قدرت امپریالیستی یا به تعبیر آن زمان سوسیال امپریالیستی می دانستیم. انقلاب دموکراتیک و جمهوری دموکراتیک و مانند این ها را نفی می نمودیم و بر سوسیالیستی بودن انقلاب تأکید می کردیم. انقلاب را نه کار این یا آن نیروی پیشتاز که محصول آمادگی و عروج طبقه کارگر می دیدم و نقش خود یا هر سازمان چریکی چپ را در هموارسازی راه این عروج ارزیابی می نمودیم. کل بورژوازی را یک طبقه ارتجاعی و ضد انقلابی قلمداد می کردیم و هر نوع مماشات با هر بخش آن را توهم پراکنی و سازش طلبی می دانستیم. مذهب را در هر شکل و قیافه و قواره اش ایدئولوژی ارتجاع بورژوازی می خواندیم و انفصال خود از آن را گواه بارز غلیان و سرکشی صداقت کارگری می دیدیم. ما با این نظرات، باورها و تحلیل ها به خود حق می دادیم که سازمان روز خود را پیشروترین بخش جنبش چپ بدانیم، نوع نگاه و نگرشی که در تار و پود موضع گیری ها و پلمیک های رفیق ما ( شهرام) در روند طولانی مذاکرات به چشم می خورد و شنونده کنجکاو نوارها آن را خوب در می یابد. بار نخست که نوارها را گوش دادم در پیچ و خم چنین تصوراتی سیر می کردم اما داستان هنوز کامل نیست. روزگار برگزاری نشست ها و گفتگوها، روزگار طغیان پرشکوه ترین فداکاری ها، سر دادن سرودها و حماسه ها، روزهای سرکشی امیدواری ها، احساس بیکران قدرت، یقین استوار به پیروزی بود. حالت ها، تلقیات، کنش ها و میدان داری هائی که با همه اهمیت و ارج خود،  تجلی آگاهی و شعور و شناخت ضد کار مزدی طبقه کارگر نبودند. این حرف مطلقا به این معنی نیست که جماعتی از ما، برخاستگان متن زندگی و درد و رنج و استثمار طبقه بردگان مزدی سرمایه نبودیم، بلکه فقط متضمن این حقیقت است که جنگ و ستیزهای روز ما عملاً، خارج از شعاع از نیت ها و در کنه پراکسیس خود، رهائی پرولتاریا را دنبال نمی کرد و محتوای طبقاتی مبارزه، افق و اهداف این طبقه را انعکاس نمی داد. آنچه ما می کردیم تبخیرات زندگی طیفی از لایه ها و نیروهای اجتماعی روز بود که از دیرباز تا آن زمان، فرایند انکشاف و سپس تسلط جامع الاطراف شیوه تولید سرمایه داری را، آن گونه که بخشی از بورژوازی ایران و قطب مسلط سرمایه بین المللی  می خواست، بر نمی تابید، برای وقوع این انکشاف، استیلا و انجام آن تحولات، نسخه ای دیگر می پیچید، در همان حال که این نسخه دیگر را سوسیالیسم تلقی می کرد!! از رژیم درنده شاه و فشار دیکتاتوری هار  و بی مهار سکاندار تحقق توسعه امپریالیستی سرمایه داری عاصی بود و آن را سد راه دخالتگری، نسخه پیچی اجتماعی و ابراز حیات سیاسی خود می دید. ما همگی کوله باری از اعتماد به نفس را با خود حمل می کردیم، زیرا که در فداکاری، پاکباختگی و جسارت انقلابی سنگ تمام می گذاشتیم. برای خود رسالتی سترگ قائل بودیم و دلیل آن را درهم دریدن طومار تعلقات شخصی و اشتیاق کافی برای قبول هر خطر در راستای تحقق آرمان های اجتماعی خویش می دیدیم. سرشار از امید بودیم زیرا افق انتظارمان نهایتا از استقرار یک شکل سرمایه داری به جای شکل دیگر آن فراتر نمی رفت. شکلی که در شرائط روز، با معیارهای عاریتی بورژوازی، آن را نه سرمایه داری بلکه «سوسیالیسم» تصور می کردیم!! مشت قدرت بر آسمان می کوبیدم زیرا که پیروزی جنبش هائی از نوع کوبا و ویتنام را الگوی واقعی اعمال قدرت پرولتاریا و حصول پیروزی واقعی این طبقه می پنداشتیم!! خیال می کردیم که فاتح بی چون و چرای همه سنگرهای مقاومت رفرمیسم هستیم، زیرا که صرف سلاح و سیانور و جنگیدن را نشانه های کافی رادیکالیسم کارگری قلمداد می نمودیم. آنچه انجام می دادیم ما را به حقانیت راهمان متقاعد و مباهی می ساخت و پویه گسست مستمر از گذشته های فکری و اعتقادی و سیاسی خود را سند معتبر درستی این باور و مباهات می یافتیم. « نقد» روز خود بر مذهب را بمباران کارساز همه سنگرهای توهم بافی، گمراهه آفرینی و عوامفریبی ضد کارگری ارتجاع دینی بورژوازی اعلام می نمودیم زیرا به طور واقعی، نقد پراکسیس مارکسی، کارگری و ضد کار مزدی مذهب در ظرفیت ما یا هیچ نیروی دیگر چپ آن روز ایران نبود. وضع ما در آن زمان از پاره ای جهات به افسانه « آدم ابوالبشر» در روزهای پیش از « چشیدن طعم سیب» می مانست. هنوز هیچ غباری از معصیت عظمای کمونیسم لغو کار مزدی، روایت درست ماتریالیسم انقلابی مارکس و دنیای مصائب و معضلات جنبش الغاء کار مزدی طبقه کارگر بر هیچ کجای دامن کبریائی ما ننشسته بود. غباری که بعدها نیز بر دامن اکثریت غالب همراهان و همرزمان و همدلان آن روزی ننشست و به احتمال زیاد هیچ زمانی هم نخواهد نشست.
شنود نخست نوارها در دل چنین فضا و اوضاعی روی می داد، فضائی مالامال از باورهای شیرین، امیدهای بزرگ، تحلیل های غیرواقعی، افق پردازی های وارونه، نقدهای ناقص، کمونیسم سالاری فاقد بار طبقاتی ضد سرمایه داری، رفرم ستیزی های عمیقاً رفرمیستی و اوضاعی که از همه سو، همه این ها را از همه لحاظ مهر فضیلت می کوبید و مظهر عالی عروج ایثارگری انسانی و کارگری و کمونیستی اعلام می کرد. شاید لازم شود که بعداً به شرح این فضا و اوضاع باز گردم اما عجالتاً به سراغ  واکنش و احساسی می روم که  بعدها، از جمله، در روزهای اخیر به گاه گوش دادن نوار گفتگوها برای بار دوم داشته ام و اکنون دارم. آنچه گفتم حدیث فکر و باور و امید و برداشت من در سال های نیمه نخست دهه پنجاه بود. اگر از فاصله 50 تا 54 و سیر رخدادهای منتهی به صدور «بیانیه اعلام مواضع ایدئولوژیک» مجاهدین م.ل چشم پوشیم و فقط مقطع برگزاری نشست ها و ضبط مذاکرات را در نظر گیریم، باز هم حدود 35 سال و چند ماه از آن تاریخ می گذرد. سی و پنج سالی که هر سال و ماه و روز آن ، چه در جامعه ایران و چه در سطح جهانی شاهد وسیع ترین و درس آموزترین تحولات اجتماعی و تاریخی بوده است. روزگار دوام تحلیل ها، افکار، افق ها، مبانی باور و راهبردهائی که بالاتر گفتم بسیار زود به سر رسید. مبارزه مسلحانه چریکی که در بند بند گفتگوها، ملاک پایه ای تشخیص انقلاب سالاری از رفرمیسم!! آشتی ناپذیری از سازش طلبی!! « کمونیسم» از «لیبرالیسم»!!، « مارکسیسم» از « رویزیونیسم»!! « اصول گرائی» از « اپورتونیسم»!! و در یک کلام معیار تمیز تمامی سره ها از ناسره ها بود، کمتر از دو سال بعد، آماج موج های متوالی کیفرخواست و انتقاد ما شد. آنچه پیش تر و مخصوصاً در سرتاسر نوار بحث ها صف انقلاب را از هر شکل غیرانقلابی بودن تفکیک می کرد!! خیلی سریع مهر عصیان کور و خشم سردرگم اقشار واپسگرای رو به مرگ تاریخ خورد. یک بار دیگر همه گذشته از جانب ما به زیر سؤال رفت و خانه تکانی راهبردها و راهکارهای نادرست همه فکر و عمل و هوش و حواس و زندگی ما را به خود مشغول ساخت. نقد آوانتوریسم چریکی برای ما مهم و آن را نقطه عطف دیگری در سیر صادقانه خود برای پاسخ کارساز کمونیستی به نیازهای روز جنبش کارگری می دیدیم. به گذشته سازمان از پایان نیمه اول دهه 40 خورشیدی و به ویژه از سال شروع مبارزه مسلحانه تا آغاز نیمه دوم دهه پنجاه نظر می انداختیم. همه مدت بالاخص دوره اخیر را سرشار از پویائی، گسستن و پیوستن، نفی و اثبات، نقد و جایگزینی می یافتیم. برش از مذهب، قبول «مارکسیسم»! تلاش فعال برای ادغام ارگانیک در زندگی، کار و پیکار طبقه کارگر، بریدن از میلیتانت سالاری چریکی و کوشش برای گشایش دروازه های کار آگاهگرانه و دخالت پراتیک در مبارزات روز توده های کارگر، همه و همه رویدادهائی بودند که ما را از کارنامه حیات سیاسی خویش راضی می ساخت. احساس این رضایت بیشتر می شد زمانی که تصور می کردیم همه این گسست ها و جایگزینی ها از آمیختن هر چه ارگانیک تر و ژرف تر ما با زندگی و درد و رنج و مبارزه توده های کارگر، تأثیرپذیری فعال طبقاتی از انتظارات و ملزومات جنبش کارگری و پاسخ مساعد ما به این انتظارات ناشی می گردد.
فراموش نکنیم که محور بحث حاضر توضیح احساسی است که از شنیدن نوار مذاکرات دو سازمان دارم. احساسی که برای خود تاریخی دارد، تشریح آن لاجرم در گرو رجوع به این تاریخ است و من نیز مشغول کاوش این تاریخ هستم. با نقد مشی چریکی و کشیدن شلاق بر گذشته ای که باز هم آماج انتقاد بود، محتوای مذاکرات نشست های مشترک دیگر نمی توانست کانون پمپاژ همان احساس ها، پیام ها و شور و هیجان هائی باشد که دو سال پیش از آن در دل ها و در فضای اذهان ایجاد می کرد. نشست ها و گفتگوها اگر چه جوهر گزارش انجام آن ها هنوز خشک نشده بود اما به گذشته تعلق داشتند. گذشته ای که در بخش مهمی از خود مهر مردودی می خوردند. با همه این ها، ماجرا تازه شروع می شد. آناتومی انتقادی باورها و راهبردهای سابق و بخش قابل توجهی از آنچه در نوارها شاخص هویت ما بود، لحظه به لحظه، شاخ و برگ تازه می کشید و ما هنوز به نیمه راه نرسیده بودیم که گرد و خاک « انقلاب» از دور پیدا شد. در نوارها سخن از آن بود که ضربات کوبنده ما بر مذهب همراه با تثبیت نقش جنبش مسلحانه به عنوان یگانه راه مبارزه کارساز علیه بورژوازی و «امپریالیسم»، شیرازه تلاش اپوزیسون های ارتجاعی و رفرمیستی برای سازماندهی خویش را از هم پاشانده است!! اما اینک با چشم باز مشاهده می کردیم که هیچ کاره ترین نیرو در سیر حوادث روز مائیم، هارترین و درنده ترین بخش اپوزیسون دینی سرمایه همه کاره است و طبقه ای که به فاجعه بارترین شکل ممکن اسیر میدان داری ارتجاع هار دینی بورژوازی است طبقه کارگر است. دو سازمان ما و رفقای چریک های فدائی خلق که به گاه برگزاری اجلاس ها، انجام مذاکرات و پر کردن نوارها خود را مظهر شعور و شناخت «مارکسیستی»، نیروی مهم اثرگذار و ذی نقش در سیر رخدادهای مبارزه طبقاتی و تعیین کننده بلامعارض همه ملاک ها و مبانی تشکیل صف پیکار می دیدیم، اکنون با دنیائی از تلخ ترین و زمخت ترین واقعیت های مادی رو به رو بودیم. موج انقلاب ما را در خود می پیچاند، بدون اینکه هیچ نشانه ای از احتمال رخداد آن را رؤیت کرده باشیم. تحلیل اقتصادی و اجتماعی پیش زمینه های عروج جنبش توده ای یا وقوع انقلاب پیشکش! رفیق سخنگوی سازمان ما در آن مذاکرات، حدود دو سال بعد، با انتشار مقاله ای مبسوط، بسیار مصر و مطمئن بر « بازگشت موج انقلاب» و آغاز یک دوره رکود سیاسی 20 تا 25 ساله پای فشرده بود. بر اساس آنچه او در این نوشته مطرح می کرد، سال های تدارک و آغاز و توسعه و تثبیت جنبش مسلحانه چریکی دوران سرکشی موج انقلاب و « شرائط انقلابی» برآورد می شد، رونق اقتصادی اواسط نیمه اول دهه 50 و طغیان سیل انباشت سرمایه به عروج این موج پایان می داد. ضربات کوبنده رژیم شاه بر دو سازمان مسلح چریکی در طول سال های 54 و 55، به سرعت بازگشت موج شتاب می بخشید و دوره رکود جنب و جوش ها و خیزش های انقلابی را به دنبال می آورد!! همه چیز، هر چه جنبش بود به افت و خیز نخبگان پیشاهنگ و میدان داری چریکی پیشتازان ختم می گردید. در این تحلیل نه فقط منفذی برای مشاهده احتمال وقوع خیزش های وسیع اعتراضی و سرنگونی طلبانه وجود نداشت که اساساً اندیشیدن به چنین انتظاری هم رد می شد. هیچ قصد حاشیه روی در میان نیست. سرنوشت گفتگوهای روی نوارها را می گویم. رفیق ما و درست تر بگویم همه ما که در مذاکرات آن روز و در همه تار و پود حیات سیاسی و سازمانی خود از نمایندگی راستین پرولتاریا حرف می زدیم هیچ گوشه چشمی به طغیان بی مهار امواج جنبش اعتصابی توده های کارگر در این سال ها نداشتیم. جالب اینکه حداقل نیمی از ما در قعر کارخانه ها و روابط کار و پیکار طبقه کارگر حضور داشتیم. خانه های تیمی ما مالامال از گزارشات پخته مسائل کارگری و تحلیل مشروح اعتصابات روز کارگران بود. مباحث جمع های مختلف تشکیلاتی حول تدقیق، تعمیق و تصحیح همین گزارشات چرخ می خورد. همه این ها وجود داشت، اما ما با فراغ بال و آسودگی خیال، ضمن کوبیدن شعار نیرومند نمایندگی پرولتاریا بر سقف آسمان، اعتصابات فراگیر کارگری را هیچ می شمردیم. آستان بحران اقتصادی سرمایه داری را نه فقط نمی دیدیم که آن را به رونق دیرپای اقتصادی تعبیر می کردیم، چشم انداز طوفان انقلاب را رؤیت نمی نمودیم.  آسیب پذیری بسیار مهلک و عظیم جنبش کارگری روز را در نظر نمی آوردیم و احتمال تبدیل شدن این جنبش به زانده قدرت هارترین و سفاک ترین بخش ارتجاع بورژوازی را به ذهن خطور نمی دادیم. به جای همه این ها، طول و عرض تشکیلات و ابعاد استقبال یا عدم استقبال درس خواندگان دانشگاهی از سازمان را معیار واقعی اعتلا و رکود جنبش یا بود و نبود شرائط انقلابی در جامعه به حساب می آوردیم.
طغیان جنبش توده ای و فروماندگی و بی نقشی ما حتی پیش از سقوط رژیم شاه و قیام بیست و دوم بهمن شوک بسیار نیرومندی بود که بر کل دار و ندار سیاسی ما و از جمله بر همه مواضع، تحلیل ها، راهبردها و افق پردازی های منعکس در نوار مذاکرات وارد می شد. آنچه زیر نام انقلاب رخ داد عملاً اعتبار اجتماعی هر دو سازمان مدعی نقش سرنوشت ساز در فعل و انفعالات سیاسی جاری جامعه را به زیر گرفت. اما آنچه ما، یا کل دو تشکیلات، در پویه وقوع « انقلاب» انجام دادیم، فشار این له شدن و فرسودگی را باز هم بیشتر کرد. هر چه گفتیم، هر رویکردی که اتخاذ کردیم، هر اقدامی که به عمل آوردیم به هر چه ربط داشت به تلاش برای کمترین کمک ممکن به سازماندهی ضد سرمایه داری طبقه کارگر، تشکیل صف مستقل طبقاتی توده های کارگر، بالا بردن آگاهی و شناخت ضد کار مزدی کارگران یا چه باید کردن و چه نباید کردن جنبش کارگری در دل آن شرائط هیچ ربط نداشت. ما به گونه ای فاجعه بار در لا به لای وقوع حوادث غلت خوردیم. اشتباه نشود، منظور از فاجعه، فقط شکست انقلاب، ما و طبقه ما نیست. شکست در پاره ای شرائط می تواند اجتناب ناپذیر باشد. منظور فروماندگی از تحلیل سیر حوادث و پیش بینی رویدادها هم نیست. اهمیت آموزش های مارکس مسلماً در ظرفیت پیشگوئی آن ها جستجو نمی شود!! سخن از شکستی است که ما خود نیز آتش بیار معرکه آن بودیم، زیرا در طول چند سال غرق در رؤیاها و آرمانگرائی های فراطبقاتی خویش، هیچ کمکی در هیچ سطح به تشکیل صف مستقل ضد سرمایه داری و طبقاتی کارگران نکرده بودیم، هیچ ضربه اساسی بر کوه توهم طبقه کارگر به این یا آن بخش ارتجاع بورژوازی وارد نساخته بودیم. گفتگو از استیصال و عجزی است که ابعاد نجومی فاصله ما از حداقل شناخت مارکسی مسائل مبارزه طبقاتی و جنبش ضد سرمایه داری طبقه کارگر را بسیار رسا حکایت می کرد. شکست « انقلاب» برای طبقه ما سرآغاز دوره ای جدید از تاریخ توحش سرمایه علیه شیرازه حیات و هر گام پیکارش بود اما برای ما، سوای این و به طور خاص، زلزله ای در ساختمان باورها و شعور و شناخت را می مانست. شعور و فکر و نگاه و شناختی که هر چه بود نه بیان اندیشوار زندگی و پیکار و انتظار و افق طبقه کارگر بلکه جزء ارگانیک و لایتجزائی از فرارسته های اعتقادی و فکری نظام سرمایه داری و افکار و باورهای طبقه حاکم را تشکیل  می داد. با وقوع انقلاب، هارترین و درنده ترین بخش بورژوازی، سکاندار سفینه قدرت سیاسی سرمایه داری گردید، همان بخش از طبقه سرمایه دار که در محاسبات پیشین ما، از جمله در نوارها، حتی تا روزها و ماه ها بعد و برای بعضی ها تا یکی دو سال بعدتر « خرده بورژوازی» انقلابی ارزیابی می شد!!! بزرگترین بخش یکی از دو سازمان حاضر در نشست ها و گفتگوها و تعیین شاخص رفرم و انقلاب و صف بندی ها و مین گذار مرزهای طبقاتی، یکراست با دولت جدید درنده و سفاک سرمایه همداستان شد. نیروئی که در روایت نوارها بار رسالت رهائی پرولتاریا بر دوش می کشید!!! در حدیث واقعی تاریخ مبارزه طبقاتی، عمله و اکره بسیار سفله سرمایه برای برگزاری مراسم حمام خون توده های کارگر شد. جمعیت کثیری از اعضای سابق دو سازمان دو سوی مذاکرات به دنبال خروج از زندان دست به کار ساختن تشکیلاتی گردیدند که در نهایت سربلندی و سرافرازی، جهنم گند و خون و دهشت سرمایه داری اردوگاهی را قبله مقدس کمونیسم و بهشت موعود رهائی سوسیالیستی طبقه کارگر می خواند!!! نیروها و محافل اجتماعی انبوهی از نوع حزب توده و سایرین که لایه های اندرونی و ارگانیک طبقه هار سرمایه دار را تشکیل می داند در نوارها، در بدترین حالت، فقط مارک رفرمیسم می خوردند، همان احزاب و نیروهائی که با وقوع انقلاب در کنار قداره بندان دژخیم سرمایه برای قتل عام جنبش کارگری صف بستند. سخن کوتاه، شکست انقلاب طشت رسوائی و واهی بودن همه دعاوی چندین ساله ما در باره حمل پرچم واقعی پیکار آگاه طبقاتی و کمونیسم و رهائی طبقه  کارگر را سخت بر زمین انداخت، نشان داد که آنچه انجام داده ایم نه در راستای گذاشتن سنگی بر روی سنگ برای معماری بنای قدرت طبقاتی توده های کارگر که فقط هموارساز راه جلوس بخشی از بورژوازی به جای بخشی دیگر بر اریکه نظم و برنامه ریزی و قدرت و اعمال قهر سرمایه بوده است. 
از زمان برگزاری نشست ها، انجام مذاکرات و پرشدن نوارها حتی چهار سال هم نمی گذشت که همه این حوادث روی می داد، اما این نیز فقط آغاز کار را گزارش می کرد. شرائط جدیدی پیش آمده بود. شرائطی که هر نیروی چپ میلیتانت پیش از وقوع «انقلاب» باید تکلیف خود را با گذشته مشخص می ساخت. این تعیین تکلیف برای خیلی ها آنسان بود که قبلاً دیدیم. این ها محتوای مذاکرات روی نوارها را چپ روی افراطی روزگاران گمراهی و ایام فرار از خانه پدری حزب توده ای می دیدند، راه جبران آن را نیز اعاده همخونی ارگانیک با قطب اردوگاه و ایفای نقش ناب مزدوری برای تحکیم پایه های قدرت سفاک ترین وحوش سرمایه می یافتند. جماعتی با همان باورها، تحلیل ها، شعور و شناخت پیشین به حیات سیاسی خود ادامه دادند، حتی در شرائط فروریزی قبله سابق سوسیالیستی باز هم نمازگزار وفادار همان قبله باقی ماندند. گروهی « انقلابی تر» گردیدند!! و به دستکاری برخی الفاظ پرداختند. عده ای بیشتر پیش تاختند و دامنه نقد و اصلاحات را پیش تر بردند. محتوای نوارها برای غالب این ها شاید هنوز هم سند افتخار و یادمان انقلاب سالاری ها باشد. سرانجام افرادی هم به هیچ کدام این حالت ها تن ندادند و از ژرفنای هستی اجتماعی خود این فریاد را سر دادند که «خانه از پای بست ویران است» و باید همه چیز را از شالوده تا سقف شکافت و از نو ساخت و همه این کارها را باید در نقش بردگان مزدی و به عنوان آحاد آگاه جنبش ضد کار مزدی طبقه کارگر انجام داد. من خود را از جمله این افراد می بینم. نوارها برای من یادمان دوره ای است که همه ما همه چیز را با سر بورژوازی رؤیت می کردیم. روایت ما از سرمایه داری روایتی بود که سرمایه القاء می کرد و هیچ تشابه و سنخیتی با شناخت مارکسی و مبانی نقد اقتصاد سیاسی مارکس نداشت. در باره «امپریالیسم» بسیار جنجال می کردیم اما آنچه زیر این نام تصویر می شد، موجودی از همه لحاظ بیگانه با شرائط امپریالیستی تولید سرمایه داری بود. در رکاب خلق شمشیر می زدیم و خلق مورد رجوع ما فقط نام رمزی برای بخشی از بورژوازی بود. از مبارزه ضد امپریالیستی سخن می گفتیم و محتوای این جدال سوای تضمین تسلط سرمایه داری با نسخه پیچی ویژه ناسیونالیستی و اردوگاهی هیچ چیز دیگری نداشت. گسست خود از مذهب را تجلی نقد مارکسی و طبقاتی مذهب می پنداشتیم و بر این باور بودیم که نقد ما به راستی « نقد واقعی جهانی است که مذهب رایحه معنوی آن است»، اما چنین نبود و صدر و ذیل جنگ ما با ارتجاع دینی در جایگزینی مشتی خرافه های متافیزیک با پاره ای کلیشه های اعتقادی جدید خلاصه می گردید. آموزش های مارکس برای ما نه مشعل پرفروغ جستجوی راه مبارزه طبقاتی توده های کارگر علیه موجودیت سرمایه داری که مذهبی به جای مذهب پیشین و چراغ راه امپریالیسم ستیزی ناسیونالیستی بود. کشیدن شلاق انتقاد بر راهبرد چریکی پیکار را نقد طبقاتی و کارگری هر نوع جدائی از سنگر جنگ توده های کارگر علیه سرمایه داری می دیدم، اما آنچه جای مشی چریکی قرار می دادیم در هیچ بند خود هیچ نشانی از هیچ سطح تلاش برای سازمانیابی آگاه ضد کار مزدی طبقه کارگر بر پیشانی خود نداشت. هدف واقعی پیکار خویش را سوسیالیسم می خواندیم و سوسیالیسم ما در همه تار و پود خود همان سرمایه داری دولتی نوع اردوگاه بود. از پرولتاریا  حرف می زدیم و رهائی پرولتاریا را افق نهائی جنگ و ستیز خود می دانستیم اما این افق فقط آدرس دیگری برای تداوم فاجعه بار رابطه خرید و فروش نیروی کار را نشان می داد و آن رهائی تنها ادامه بردگی مزدی به شکلی رقت بارتر را حکایت می کرد. می گفتیم که کمونیستیم و صادق ترین کمونیست ها هستیم اما کمونیسم ما در خارج از مدار اتوپی، نه جنبش ضد کار مزدی طبقه کارگر و نه جامعه انسان های آزاد از وجود رابطه سرمایه و « فارغ از هر قید حتی قید کار» که نوع دیگری از نظم و برنامه ریزی و سازماندهی کار مزدی بود. در باره اهمیت متشکل شدن کارگران داد سخن می دادیم اما مسیر بسط عینی این حرف ها را در شکار فعالین کارگری و پیوستن آنان به سازمان مسلح و مخفی چریکی جستجو می کردیم. ساختن حزب را شکل عالی سازمانیابی کارگران می خواندیم و معماری این بنا را در سکت «انقلابیون حرفه ای» و بالای سر توده های کارگر سراغ می گرفتیم. شعار می دادیم که کلید رهائی طبقه کارگر فقط در دست جنبش کارگری است اما در عالم عمل همه بار این رسالت را به دوش حزب نخبگان دانشور محول می نمودیم. بر اهمیت آگاهی کارگران پای می فشردیم، اما این آگاهی را نه هستی آگاه ضد کار مزدی توده های کارگر که بارقه های کشف و کرامات و دانش افاضل طبقات بالا می پنداشتیم. در این میان کار درست و بسیار درستی هم می کردیم این که به هر حال، با رژیم شاه و با دیکتاتوری هار و درنده سرمایه داری، بسیار استوار، مصمم و سرسخت مبارزه می نمودیم.
زمان برگزاری نشست ها، انجام مذاکرات و پرشدن نوارها و حتی تا چند سال بعد آن، وضع همه ما اینسان بود، چپ در میلیتانت ترین حالت خود
در اسارت همه این باژگونه پنداری ها می چرخید. وضعیتی که اکثریت غالب چپ هنوز هم با همه وجود خود در آن اسیر است. شنود بار دوم نوار گفتگوها، برای من یادآور دورانی است که همه ما و کل چپ، سرمایه داری را، مبارزه طبقاتی را، جنبش کارگری را، سازمانیابی و راهکارهای مبارزه این جنبش را، آموزش های مارکس را، کمونیسم را، انقلاب را، آزادی را، نابودی سرمایه داری، افق رهائی طبقه کارگر را، همه و همه چیز را با سر بورژوازی فکر می کردیم. با نگاه زشت بورژوازی بود که تسویه حساب کور فیزیکی با چند عنصر مذهبی مخالف پروسه « تحولات ایدئولوژیک» را دفاع از حریم سازمان پرولتاریا و بستن راه بر تلاش ارتجاع برای تشکل خود قلمداد می نمودیم!! با راهبردهای بورژوائی در تدارک تغییر وضع موجود بودیم. درست به همین دلیل روشن، آنچه کاشتیم نه توسط پرولتاریا که کاملاً بالعکس توسط بورژوازی درو گردید، ما در آن سال ها با اسارت در این وارونه بینی ها، هیچ راهی برای هیچ سطح پیکار آگاهانه ضد سرمایه داری در پیش روی کارگران باز نکردیم، به کارخانه ها و به میان کارگران می رفتیم، اما هیچ مشارکتی در هیچ شکل مبارزات توده های کارگر نداشتیم، سازمانیابی ضد کار مزدی طبقه کارگر موضوع مبارزه و زندگی ما نبود، برای جنبش کارگری موجودی از همه لحاظ بیگانه بودیم. ما با این کمبودها و کاستی های اساسی خود، به هارترین و خونخوارترین بخش ارتجاع دینی بورژوازی فرصت دادیم تا جنبش توده های کارگر را نردبان قدرت خود کند و بر جای بخش دیگر بورژوازی و رژیم درنده شاه بنشیند. ما به طور واقعی در شکست انقلاب سهم داشتیم و نمی توانیم خود را در تحمیل عوارض بسیار فاجعه بار و دردناک این شکست بر توده های کارگر در طول این سی و یک سال سهیم ندانیم. معنای دو جمله اخیز مطلقاً این نیست که می توانستیم مانع شکست انقلاب شویم و یا طبقه کارگر را در آستانه تسخیر قدرت قرار دهیم، نه، بحث بر سر صدور هیچ حکمی نیست. اما هیچ چیز هم مقدر نیست. آنچه ما در طول آن سال ها کردیم و بخش غالب چپ تا همین امروز می کند، حلقه ای از زنجیره طولانی میدان داری رفرمیسم راست و چپ در مدت بیش از یک قرن است. استیلای سوسیال دموکراسی، رفرمیسم اتحادیه ای، کمونیسم بورژوائی اردوگاهی، ناسیونالیسم چپ، امپریالیسم ستیزی خلقی و نوع این ها به طور قطع سرنوشت مقدر جنبش کارگری نبوده است و ما نیز ممکن بود که به جای آنچه می کردیم کارهای دیگری انجام دهیم و در این صورت جنبش کارگری ایران نیز در آستانه قیام بهمن شاید این امکان را می یافت که نردبان قدرت ارتجاع هار دینی سرمایه نگردد. شنود دوم نوار گفتگوها یادآور ایامی است که برای عده زیادی از همراهان آن روز می تواند همچنان به صورت بی قید و شرط یا با قید و شرط، مایه غرور و مباهات باشد اما برای من موجد احساسی است که توضیح دادم. تمامی تلاش من از سال 1360 به بعد این بوده است که گذشته بالا را با ایفای نقشی اثرگذار در کمک به بالندگی و بلوغ و سازمانیابی جنبش ضد کار مزدی و برای لغو کار مزدوری طبقه کارگر جایگزین سازم. بحث بر سر میزان پیش رفتن یا نرفتن در این کار نیست. سخن از شرکت در مبارزه واقعی طبقاتی علیه اساس سرمایه داری است. یک نکته دیگر را هم اضافه کنم. در سال برگزاری نشست ها و سال های پیش و پس آن، شمار کثیری از ما فعالین دو سازمان (مجاهدین م. ل) و چریک های فدائی خلق، همه اشکالات اساسی بالا را داشتیم، اما در دنیای آرمان ها و باورهای خود به زندگی هر چه بهتر انسان ها و جهانی مالامال از آزادی، رفاه، برابری و کرامت انسانی برای همه آحاد بشر می اندیشیدیم. حصول این اهداف را در مسیر پراکسیس مبارزه ضد کار مزدی طبقه کارگر پی نمی گرفتیم، اما برای تحقق آن ها، به هر کار ممکن دست می زدیم، از هر نوع خطری استقبال می نمودیم. هر شکل مرگ را تحقیر می کردیم. هر نفع محقر شخصی را به سینه دیوار می کوبیدیم. از این لحاظ یک سر و گردن از طیف وسیع احزاب چپ کنونی بالاتر بودیم. بخش اعظم این احزاب در همان حال که چپ ضد کار مزدی طبقه کارگر نیستند به صورت بسیار رقت باری اسیر دکانداری ها، سودجوئی ها و محاسبات زشت بازاری نیز هستند.
هشتم دسامبر 2010



قبل از هرچیز باید توجه داشت که نزدیک شدن گروه ها و نیروهای اجتماعی به یکدیگر بیش از آنکه به خواست آنان مربوط باشد، حاصل فعل وانفعالات درونی مبارزه‌ی طبقاتی و سیاسی جامعه است. آنها بنا بر نیاز مشترکی که در ائتلاف، اتحاد یا وحدت علیه دشمن مشترک دارند همگرایی به یکدیگر نشان می دهند. امری که گاه خودشان نیز به همهء جوانب آن آگاه نیستند.
گفتگو هاى بين رهبران دو سازمان چريك هاى فدايى خلق ايران و مجاهدين خلق ايران [بخش م ل] در اسفند 1354، شاخص اساسى عمل سياسى و مهمترين ارتباطات بين دو سازمان بوده است. در واقع اين گفتگو ها نتيجه و اوج همكارى هاى اين دو سازمان در جهت وحدت بود. پيش از اين گفتگوها و نيز پس از آنها، ارتباطات و نشست هايى صورت گرفته است، كه در اين نوشته سعى مى شود بصورت مختصر روشنايى بر آنها انداخته شود.
تقريبا هر دو سازمان بصورت جداگانه از 1342 به بعد، دست به تشكيل گروه هاى متشكل خود زده بودند. اعضاى گروهى كه بعدها، سازمان مجاهدين خلق ايران ناميده شد از شهريور 1344 عملا به كار منظم تشكيلاتى پرداختند. دو گروه تشكيل دهنده اصلى سازمان چريك هاى فدايى خلق ايران یعنی گروه شهر (احمد زاده و ...) و گروه کوه (صفائی فراهانی و ...) نيز در همين دوران متشكل شده بودند. گروه کوه بازماندگان گروه جزنی ـ ضیاء ظریفی بودند که در زمستان 1346، ضربه خورده و برخی از آنها دستگیر شده بودند.
مسٸولين گروهى كه بعدها سازمان مجاهدين خلق ايران ناميده شد، پس از نشست زمستان 1347  در تبريز و انتخاب مبارزه مسلحانه به عنوان راه عمده‌ی مبارزه با رژيم شاه و امپریالیسم به عرصه مبارزه مسلحانه آمدند. همزمان با آنها، گروه كوه (یاد شده) براى عمليات مسلحانه در سياهكل دست به تدارک زده بود. با حمله به پاسگاه نظامى سياهكل در 19 بهمن 1349 و پيش از آن، حمله به بانك ملى شعبه وزرا و مصادره اموال آن در مهر ماه 1349، عملا جنبش چريكى، با پیشگامی جریانی که س. چ. ف. خ. نام گرفت، وارد مرحله مهم و اساسى خود شد.
پس از دستگيرى هاى گسترده در اوخر سال 1349 و اوايل سال 1350 به چريك هاى فدايى خلق و همچنين ضربه بزرگ به سازمان مجاهدين خلق در شهريور 1350، لطمات جبران ناپذيرى به هر دو سازمان از نظر نيرو و امكانات وارد آمد، اما باعث كسب تجربه، شناسانده شدن در جامعه و همچنين بلوغ فكرى و سياسى هر دو گرديد. هر دو سازمان دست به تجديد قوا زدند و پس از اعدام هاى اواخر سال 1350 و اوايل 1351 از اعضاى هر دو سازمان توسط رژيم، ضرورت فعاليت و عمليات مشترك بين دو سازمان بيش از پيش درك و احساس مى شد.
از اوايل سال 1351، ارتباط هفتگى و دو هفتگى منظم بين دو سازمان برقرار شد، كه بيشتر در تبادل اخبار، اطلاعات و يا برخى نيازهاى تکنیکی و تسليحاتى در صورت امكان بود. اين ارتباطات گاه منجر به گفتگو هاى كوتاه مدت در خيابان و يا مكان هاى عمومى مى گرديد. كه در نوار گفتگو ها نيز حميد اشرف به يكى از اين موارد اشاره مى كند. در جريان ترور ژنرال هارولد پرايس در خرداد ماه 1351، توسط سازمان مجاهدين خلق، حمله به پاسگاه هاى راهنمايى و رانندگى و همچنين سلسله انفجارهايى در مسير ريچارد نيكسون رييس جمهور آمريكا، از دانشگاه تهران تا مقبره رضا شاه، كه در نوارها نيز به ان اشاره شده است، همكارى و توافق هايى صورت گرفته بود.
لازم به يادآورى است كه بخاطر اعتقادات مذهبی و مبارزاتى سازمان مجاهدين خلق و يا به گفتهء مجاهد شهيد رضا رضايى، "فرهنگ مجاهدين خلق"، مسئله‌ی ايجاد جبهه واحد مبارزاتى عليه رژيم و امپرياليسم از همان اوان تشكيل اين سازمان وجود داشته است. در تمام اين دوران و در بسيارى از منابع باقى مانده از آن دوران به طرح  فعالیت مجاهدين به صورت جبهه یا جنبش، و نیز طرح "جبهه واحد توده اى" برمى خوريم. اين گونه خواسته و هدف حتى تا دوره سازمان مجاهدين خلق (فعلی) و سازمان پيكار در پس از انقلاب نيز قابل مشاهده است، كه در اين مقاله جاى پرداختن به آن نيست.
عمليات فرارى دادن سمبليك يك زن از مجاهدين و يك زن از فداييان از زندان قصر توسط خانواده های مجاهدين كه تنها منجر به فرار اشرف دهقانى از سازمان فداييان در فروردين 1352 شد، از موارد قابل يادآورى است، چنان که چندین نفر از خانواده‌ی رضائی ها به همین اتهام دست داشتن در فرار وی، مدتی زندانی بودند. مجاهدین فدائی خلق اشرف دهقانی را به یکی از امن ترین خانه های خود می برند ولی بخاطر دشواری ارتباط و رعایت مسائل امنيتى امكان وصل كردن او به سازمان فداييان تا مدتى وجود نداشت و او مدتى در خانه هاى امن مجاهدین بسر برد. یک ماه بعد از آن، با فرار محمد تقى شهرام، يكى از کادرهای سازمان مجاهدين خلق از زندان ساری، به همراه افسر پليس زندان، ستوان امیر حسین احمدیان كه به سازمان پيوست و همچنين ترور سرهنگ " لوييس هاوكينز" مستشار نظامى آمريكا در خرداد 52 و استفاده‌ی مجاهدین از سلاح هايى كه از زندان سارى مصادره شده بود در این عملیات، سازمان مجاهدين مجبور به رعايت شديدتر مسایل امنيتى و قطع هر گونه ارتباطات خارج از سازمانى براى مدت كوتاهى شد.
در اين مدت اشرف دهقانى در خانه تيمى مركزيت سازمان مجاهدين بسر مى برد. بايستى يادآورى كرد كه يكبار ديگر نيز با قطع ارتباط تشكيلاتى وى با سازمان چريك هاى فدايى خلق در سال 1353، وى مجددا با كمك سازمان مجاهدين به سازمان خودش وصل شد. با گسترش يورش بى سابقه ساواك براى دستگيرى اعضاى سازمان مجاهدين و بويژه برای دستگیری افسر پليس زندان ساری كه به مجاهدین پيوسته بود، هر گونه عمليات سياسى و نظامى موجب خطرات جبران ناپذيرى مى گشت. متاسفانه در پى خانه گردى هاى بسيار، فرد شاخص سازمان، رضا رضايى، در 25 خرداد 1352 توسط نیروهای امنیتی رژِیم کشته شد.
در مرداد 1352، سازمان مجاهدين، اطلاعيه جزوه مانندى به نام " در پاسخ به اتهامات اخير رژيم"، در رد ادعا هاى پليس شاه، مبنى بر اين كه آنها ماركسيست اسلامى هستند، منتشر مى كند و در آن خاطره شهداى جنبش مسلحانه را كه در واقع شامل هر دو سازمان مى گردد گرامى مى دارد. اين اعلاميه زير نظر مستقيم شهيد رضا رضايى تهيه شده بود.
" بيش از دو سال از شروع جنبش مسلحانه در ميهن ما مى گذرد كه با شكست ها، محروميت ها، موفقيت ها و پيشرفت هاى چشمگير در بسيج مردم بسوى نبرد مسلحانه توام بوده است. .... شهدايى كه جنبش در راه داده است، والاترين و فداكارترين فرزندان خلق بوده اند. حركت سيل آساى جوانانى را كه بر راه گلگون نبرد قدم بر مى دارند و در پرتو درخشان بيش از 100 شهيد قهرمان آن را روشن ساخته مصممانه، حركت مى كنند، ارزنده ترين ضامن بقا و پيروزى جنبش عادلانه خلق است. ص 28"
با ورود محمد تقی شهرام به مركزيت سازمان مجاهدين خلق كه پيشتر متشكل از رضا رضایی و بهرام آرام و مجيد شريف واقفى بود، سازمان مجاهدين وارد مرحله جديدى شد. پس از نشست مسئولین سازمان مجاهدين در پاييز 1352 در خانه اى در كرج و تدوين راهكار نوينى بر اساس نتايج آن، سازمان در سه شاخه سياسى (با مسئولیت محمد تقى شهرام)، نظامى (با مسئولیت بهرام آرام) و كارگرى (با مسئولیت شهيد مجيد شريف واقفى) سازماندهی شد. اين سه شاخه شدن سازمان عملا موجب جلوگيرى از ضربات امنيتى توسط پليس رژيم شد. در پى اين نشست، مسئله وحدت و يا تشكيل جبهه واحد توده ای مجددا در دستور كار قرار گرفت.
از اين پس ارتباطات با سازمان چريك هاى فدايى خلق مجددا برقرارشد كه در متن نوارها نيز به آن اشاره مى شود. با تثبيت نسبى سازمان مجاهدين خلق در اين دوره، زمينه گفتگوهاى جدى تر بين دو سازمان بوجود آمد. با فرار شهرام و افسر زندان، آنها علاوه بر سلاح، راديو- بيسيم مورد استفاده نيروهاى پليس كه با ساواك مشترك بود را با خود به سازمان آوردند و با دست يابى به طول موج هاى مورد استفاده ساواك و پليس و همچنين كدهاى ويژه آنها، مسئولین تكنيكى اين سازمان بويژه شهيد مجيد شريف واقفى، از راديوترانزیستوری ساده، وسیله‌ای برای شنود ارتباطات ساواکی ها که در تعقیب انقلابیون و مخالفین بودند فراهم آوردند. با استفاده از این وسیله، سازمان مجاهدين تقريبا تمام مكالمات و گفتگو هاى نيروهاى ساواك را شنود مى كرد. از نمونه اين راديوها به چريك هاى فدايى خلق نيز داده شد.
يكى از افراد شاخص براى ايجاد وحدت و يا تشكيل جبهه بين نيروهاى مخالف رژيم شاه، شهيد مصطفى شعاعيان بود، كه ارتباط نزديكى با شهيد رضا رضايى و به تبع آن با سازمان مجاهدين داشت. در اواخر سال 1352 اين ارتباطات منجر به معرفى و وصل وى به سازمان چريك هاى فدايى شد كه كمى بعد وى به همراه گروهش (از جمله نادر شایگان شام اسبی) به سازمان چريك ها پيوستند.
اولين گفتگو ها براى ايجاد وحدت بين دو سازمان در اواخر سال 1351 تا اوايل سال 1352، به همت مصطفى شعاعيان روى مى دهد. در اين گفتگو ها شهيد بهرام آرام و حميد اشرف حضور دارند. در اين گفتگوها براى انتشار نشريه مشترك و عمليات مشترك گفتگو هاى مفصلى انجام شد. اين مسئله نيز در نوار گفتگو هاى اخير نيز بدان اشاره مى گردد. بخاطر عدم توافق بر سر مسائل ايدئولوژیک و عملا امكان ناپذير بودن، انتشار اعلاميه مشترك با " به نام خدا" و مسائل جانبى ديگر، به جايى نمى رسد و صرفا در حد همان همكارى و رد و بدل كردن اطلاعات مى ماند. اما مهمترين دليل و عامل اختلاف دو گروه بر سر مسائل استراتژيك جنبش بود. سازمان چريك هاى فدايى بر اساس اعتقادات سازمانى خود در نبرد با رژيم شاه، از اين كه سازمان مجاهدين هدف را ترور مستشاران آمريكايى و نه عوامل رژيم شاه قرار دهند را نقد مى كند، از سوى ديگر سازمان مجاهدين، بر اساس اين كه خود را يك سازمان مبارز علیه استعمار و امپريالسيم مى داند، معتقد است كه نبرد با عوامل امپرياليسم، مهمترين مرحله مبارزه با رژيم دست نشانده شاه است.
همان گونه كه در نوارها، حميد اشرف به شكست آن گفتگو ها اشاره مى كند، تقى شهرام، آن را مربوط به دوران رهبرى رضا رضايى مى داند. شهيد رضايى در باره اين اتحاد، معتقد بود كه براى انتشار یک نشریه‌ی مشترك مى بايست "فرهنگ مشترك داشت كه فعلاً نیست". از سوى ديگر معتقد بود، كه وحدت پيشتاز با خلق مهمتر از وحدت با پيشتاز ديگر است. در هر حال، در اين مرحله، كار جبهه اى (پیشنهادی شعاعیان) بين دو سازمان بجايى نمى رسد. اين گفتگو ها ضبط نمى شد.
لو رفتن راديو- شنود در پی حمله به یکی از خانه های امن سازمان چ. ف. در اوايل سال 1353 باعث از دست رفتن امكانات امنيتى قابل توجهی براى هر دو سازمان شد. ساواك با تغيير طول موج راديوى خود و استفاده از كدهاى ويژه، تا مدتى هر دو سازمان را از شنود راديو محروم كرد. اعضاى تكنيكى سازمان مجاهدين خلق در اين دوران، علاوه بر شهيد مجيد شريف واقفى با همكارى شهيد عبالرضا منيرى جاويد موفق به شكستن اين كد ها شده و مجددا از شنود استفاده مى كنند و باز هم نمونه‌هايى در اختيار همرزمان فدايى قرار مى دهند.
در همين حال سير تغيير و تحول ايدئولوژيك سازمان مجاهدين خلق ايران كه در طى سال 1352 تا 1354، ادامه داشت در آذر ماه 1353 با انتشار جزوه، "پرچم مبارزه ايدئولوژيك را برافراشته داريم"  وارد مرحله مهمى مى شود. از اين تاريخ به بعد برخى از اعضا سازمان به ماركسيسم تغيير ايدئولوژى مى دهند و عملا سازمان تا زمان اعلام رسمى آن در مهر 1354، دوران گذار را طى مى كند. سازمان چريك هاى فدايى خلق از چند و چون اين تغيير و تحولات اطلاعى نداشتند و همان گونه كه يكى از مشاجرات اصلى در نوار گفتگو هاى بين دو سازمان است، صرفا از برخى علائم بيرونى مانند نبود " آيه" قرآنى در آرم در برخى اعلاميه ها و غيره در اين مورد حدس مى زنند و گله مندند كه چرا آن ها را در جريان قرار نداده اند.
اين مسئله در واقع با انتشارسرمقاله نشريه نبرد خلق شماره 6، ارگان سازمان چريك هاى فدايى خلق در ارديبهشت 1354، با عنوان " شعارهاى وحدت"، آب سردى بر تلاش مجدد سازمان مجاهدين براى ايجاد وحدت ريخته مى شود. اين سرمقاله بارها در متن گفتگو هاى مورد اشاره اين نوشتار، مورد نقد تقى شهرام قرار مى گيرد.
" مبارزه درونى در آن ( جبهه)، براى طرد ايدٸولوژى اين يا آن طبقه نيست، بلكه به منظور يافتن خطوات (گام های) مشتركى است كه بتواند نيروهاى تمام طبقات انقلابى را به خود جذب كند و در عين حال هژمونى يك طبقه مشخص را بر آنها اعمال نمايد، تحميل خصلت هاى حزب به جبهه چپ روى است و تحميل خصلت هاى جبهه به حزب راست روى است و اين هر دو انحراف اگر منجر به عواقب هلاكت بار نشوند، لااقل به كارآيى نيروهاى انقلاب آسيب مى رساند. سرمقاله نبرد خلق شماره 6، به نقل از نشريه ويژه، شماره يك، ص 71." 
متاسفانه جستجوى من براى دستيابى به متن كامل نشريهء نبرد خلق شماره 6 به جايى نرسيد، با وجودى كه در سايت هاى متعدد، سازمان هاى فدايى، فهرست كامل 7 نشريه نبرد خلق، منتشر شده و خبر از وجود آنها نزد اين سايت ها مى دهد، اما هيچكدام، اقدام به انتشار اين اسناد نكرده اند. كل نوار ششم گفتگو ها درباره اين سر مقاله است. يكى از نكات، كنايه آميز در انتقاداتى كه به چرايى عدم انتشار اين نوارها در اين سال مى شود، عدم انتشار بسيارى ديگر از اسناد سازمان چريك هاى فدايى خلق توسط سازمان هايى است كه نام فدايى را بر خود دارند.
در درون زندان نيز اختلافات بين کسانی که می توانستند در سطح رهبری دو سازمان باشند، یعنی از يك سو مسعود رجوى و از سوى ديگر بيژن جزنى بالا مى گيرد، كه در نهايت با نگارش و سپس انتشار بيرونى جزوه، "ماركسيست اسلامى يا اسلام ماركسيستى" توسط جزنى، شدت يافت. اين مقاله گویا باعث انتقادات سازمان مجاهدين نسبت به سازمان چريك ها شده، در همكارى سازمان مجاهدين با آنها تاثير منفى مى‌گذارد. در نوار گفتگو ها اشاره كوتاهى از تقی شهرام، به اين مسئله مى شود.
" مذهبى هاى ماركسيست نمى توانند منشا طبقاتى جريان خود را ناديده بگيرند و صرف نظر از اين كه اين جريان نيز بخشى از خرده بورژوازى است، از نظر توليد سياسى نيز درون جريان سياسى بورژوازى ملى پرورش يافته و علایق جدى خود را با اين جريان قطع نكرده است. .... سازمان مجاهدين خلق طى دو سال اخير بنابر همه گير شدن ماركسيسم و شكست ايدئولوژى هاى ناسيوناليسم و مذهبى بورژوازى ملى در ميدان هاى مهم جنبش ضد امپرياليستى جهان به ماركسيسم روى آورد، بى آن كه ايدئولوژى قديمى خود را كه ناسيوناليسم مذهبى است ترك كرده باشد و آنها بى آن كه توجهى به تناقضات تئوريك و عملى اين دو ايدئولوژى داشته باشند، سعى كرده اند شناخت ماركسيستى از جامعه را اساس كار خود قرار دهند." بيژن جزنى، اسلام ماركسيستى يا ماركسيسم اسلامى، ص 11."
مسئله پايگاه طبقاتى سازمان مجاهدين خلق كه در بسيارى از ادبيات سازمان چريك ها و همچنين در نوار گفتگو ها توسط حميد اشرف بارها به عنوان "خرده بورژوازى" و وابستگى آنها به بازارى ها بازگو مى شود، در اين مقاله آمده است.
" ... سومين مسئله در نظر نگرفتن امكانات واقعى قشرهاى مذهبى در جنبش است. آن ها توجه نمى كنند كه قشرهاى مذهبى مثل بازارى‌ها و كسبه شهرى در جنبش مسلحانه كمتر از ديگر قشرهاى خرده بورژوازى و طبقه كارگر نيروى بالفعل به حساب مى آيند. همان، ص 12"
اما، اين مسئله در گفته هاى حميد اشرف كه خرده بورژوازى سنتى را جانبدار جنبش مسلحانه مى پندارد در تناقض مى افتد. براى نگارنده اشاره به تاثير ادبيات سازمان چريك ها در جنبش و بويژه تاثير متقابل بر سازمان مجاهدين حائز اهميت است. در تمام مدت گفتگو هاى اسفند 1354، كه در نوارهاى اخير قابل پيگيرى است، هر دو سازمان با احتياط و با درك قابل توجه از نارسايى هاى جنبش براى اتحاد پا پيش گذاشته اند. آنها با احترام متقابل بسيار به يكديگر به بررسى راهكارهاى مشترك مى پردازند، متاسفانه در پايان اين گفتگو ها هنوز يخ‌های عدم اعتماد به يكديگر، آب نشده است، در همان مقاله جزنى مى خوانيم:
" اين تاکيد به اين خاطر است كه کسانی که به اين مقاله دست می يابند در عمل نقض غرض نکرده ، به جای تحکيم مبانی جنبش انقلابی به تضعيف آن نپردازند . همان طوری که قبلا نيز تذکر داده شد اين مقاله تماس ابتدايى با مارکسيسم و مذهب است و در شرايط حاضر به مثابه هشداری به کادرهای کمونيست جنبش مسلحانه و به منزله تذکری به مبارزان مذهبی سازمان مجاهدين خلق خواهد بود. همان، ص 16"
تقريبا تمام مفاد اين مقاله در نوار گفتگوهاى توسط حميد اشرف بكار برده مى شود. در سال 1353، بويژه از پاييز همين سال با خانه گردى هاى ساواك كه بصورت سيستماتيك و گسترده پيگيرى مى شد، هر دو سازمان دچار افت عمليات نظامى و فعاليت سياسى مى شوند. تغيير و جابجايى خانه ها براى فرار از حلقه محاصره‌ی ساواك، مجالى به هيچ كدام براى گفتگو و نشست مشترك نمى دهد، اين مورد را تقى شهرام در متن گفتگو ها اشاره مى كند. در اواخر سال 1353، سازمان چريك ها به ترور عباسعلى شهريارى مرد هزار چهره ساواك اقدام می کند و سازمان مجاهدين به ترور سرتيپ رضا زندى پور، رييس كميته مشترك ساواک ـ شهربانی و محافظش دست مى زند. سازمان مجاهدين اعلاميه اين ترور را بدون "بنام خدا" و آرم سازمان بدون "آيه" مربوط را منتشر مى كنند. در 30 فروردين سال 1354، ساواك زبونانه در برنامه اى از پيش تعيين شده، بيژن جزنى و يارانش را به همراه دو مجاهد خلق در تپه هاى اوين به بهانه فرار به گلوله مى بندند.
چند هفته بعد در 21 ارديبهشت، سازمان مجاهدين در پاسخ به رژیم و انتقام از اين اعدام ها، دو سرهنگ مستشار نظامى آمريكايى در نيروى هوايى، به نام هاى سرهنگ پل شيفر و سرهنگ جك ترنر، را در تهران ترور مى كنند و طى يك اعلاميه دلايل اين عمليات را توضيح مى‌دهند، اين مورد نيز در متن گفتگو ها توسط شهرام به آن اشاره شده است. در همين ماه متاسفانه برخوردهاى درون سازمانى نيز منجر به شهادت مجيد شريف واقفى مى گردد، امری که پس از چندی مورد انتقاد اعضای سازمان قرار می گیرد و سرانجام همراه با انتقاداتی دیگر باعث تغییر رهبری سازمان در تابستان 57 می گردد.
در خرداد 1354، اولين نشست براى گفتگوهاى مجدد دو سازمان در يك خانه تيمى توسط، محمد جواد قائدی و بهروز ارمغانى صورت مى گيرد. اين گفتگو نيز در نوار هاى منتشر شده به آن اشاره شده است. در تيرماه 1354، سازمان مجاهدين اقدام به ترور كاردار سفارت آمريكا مى كند كه ناموفق مى ماند. در مرداد 1354، مهمترين ضربه امنيتى به سازمان وارد مى شود و محسن سيد خاموشى و رحمان ( وحيد) افراخته در تور ساواك افتاده و دستگير مى شوند. باوجود بلعيدن قرص سيانور توسط اين افراد، ساواك دوبار خون وحيد افراخته را عوض مى‌كند تا آنها را زنده نگاه دارد. متاسفانه وحيد افراخته زیر شكنجه، ضعف نشان مى دهد و به همكارى با ساواك مى پردازد و عملا انتشار بيانيه تغيير مواضع ايدئولوژيك سازمان چند ماه به عقب مى افتد.
سازمان مجاهدين خلق ايران با انتشار "بيانيه اعلام مواضع ايدئولوژيك ..." در مهر 1354، رسما و عملا به ماركسيسم- لنينيسم تغيير ايدئولوژى داده و با آرم جديدى خود را معرفى مى كند. در مقدمهء اين بيانيه، طرح تشكيل "جبهه واحد توده اى" است که پیشنهاد می شود. در آذر ماه همان سال يك جلسه گفتگو ديگر بين افراد رابط دوسازمان و همچنين حميد اشرف انجام مى گيرد، كه باز هم در همين گفتگو ها به آن اشاره شده است، همچنين در نشريه شماره 2 بحث ويژه دو سازمان آمده است.
"همان طور كه گفته شد در جلسه آذر ماه 1354، انتشار يك نشريه مشترك كه در آن موقع قرار بود نام "بحث وحدت" داشته باشد، مورد توافق طرفين قرار گرفت. بدنبال اين توافق و در واقع براى تكميل و تثبيت و هدايت صحيح آن ما لزوم تشكيل يك جمع مشترك از دو سازمان را براى رهبرى و هدايت اين ارگان مورد تاكيد قرار داديم. مساٸل حاد جنبش ما، ص 22"
 پس از آن دو نامه براى تدارك برگزارى نشست رهبران دو سازمان بين آن ها رد و بدل مى شود و سرانجام در اوايل اسفند ماه 1354، اين ملاقات و گفتگو در بيش از 12 ساعت صورت مى گيرد. متن اين نامه ها در نشريه شماره دو ويژه بحث دو سازمان منتشر شده است. در اين مرحله و از همان نشست خرداد 1354، اختلافات ايدئولوژيك اساسا به ميان نمى آيد و صرفا بحث و گفتگو پيرامون اختلافات سياسى براى به سرانجام رساندنِ وحدت دو سازمان و يا حداقل تشكيل جبهه واحد برقرار مى شود. اين گفتگو ها سرانجام در انتشار نشريه ويژه بحث درون دو سازمان، با همكارى هاى متقابل بيشتر و همچنين تداوم اين گفتگو ها به پايان مى رسد. درواقع اگر اين جلسات و گفتگو ها بصورت منظم ادامه مى يافت، چشم انداز وحدت و يا تشكيل جبهه واحد دور از دسترس نبود، اگر چه با مطالعه ادبيات هر دو سازمان پس از اين گفتگو ها همچنان شاهد، عدم اعتماد و كدورت هاى قابل توجه اى بين آنها مى شويم.
اولين نشريه ويژه بحث درونی دو سازمان در فروردين 1355، توسط ى فدايى [ابتدا به صورت درونی] منتشر مى شود كه در سايت انديشه و پيكار نيز موجود است. متاسفانه در ارديبهشت همان سال ضربه بزرگى به سازمان فداييان وارد مى آيد و بسيارى به شهادت مى رسند. از سوى ديگر ادامه پروسه‌ی وحدت بين سازمان فدايى از یک طرف و یک گروه مارکسیستی که در درون "جبههء ملی ایران در خاورمیانه" و به همین نام فعالیت می کرد از طرف دیگر (كه باز هم در متن نوارها به آن پرداخته شده)، به عنوان يكى از موارد اختلاف دو سازمان، همچنان ادامه دارد. در واقع سازمان چريك هاى فدايى خلق با نام بردن از آن ها به عنوان پای سوم در اين گفتگو براى وحدت، موجب به هم خوردن روند گفتگو ها مى گردد. در اين باره در نشريه اول كه كمى پس از گفتگو هاى رهبران دو سازمان منتشر شد، فداييان نوشته اند:
" نظر سازمان ما درباره مسئله وحدت و تشكيل جبهه در سرمقاله نبرد خلق شماره 6، ارگان سازمان ما به روشنى آمده است. همان طور كه در اين سرمقاله بخوبى تشريح شده، به اعتقاد ما امروز وحدت نيروهاى مختلف انقلابى در چارچوب جبهه واحد مشروط و منوط به امر وحدت بين نيروهاى مختلف ماركسيستى – لنينيستى است. با اين توضيحات، ما شعار جبهه واحد توده اى را در شرايط حاضر جنبش شعارى پيش رس و نامنطبق با شرايط كنونى جنبش نوين خلق مى دانيم. نشريه ويژه، شماره يك، ص 61."
در نشريه دوم ويژه بحث بين دو سازمان كه سازمان مجاهدين در حجم بيشتر با عنوان، " مساٸل حاد جنبش ما"  منتشر مى كند، سازمان چريك هاى فدايى خلق را به تخطى از توافقات اوليه متهم مى نمايد. اين نشريه در اواخر سال 1355، در سطح محدود بين دو سازمان منتشر مى گردد. اين نشريه در سال 1356، بصورت علنى در واحد خارج از كشور سازمان مجاهدين مجددا و اين بار بصورت علنى منتشر مى گردد، كه در سايت انديشه و پيكار موجود است. نگارنده در اينجا براى درك بهتر وقايع آن دوره مجبور به آوردن نقل قول هاى طولانى از نشريات آن دوره هستم. در اين باره آنها نوشته اند:
" متاسفانه مدت كوتاهى بعد از انتشار اولين شماره نشريه بحث و درست در حالى كه ما خودمان را آماده مى كرديم تا دومين نشريه را در اختيار  قرار بدهيم، ضربات ماه هاى ارديبهشت تا تير [1355]، همه چيز را به حال تعليق و توقف درآورد. در اين فاصله، بسيارى از رفقاى فدايى و كادرهاى مسئولی كه در جريان روابط دو سازمان قرار داشتند، از جمله رفقاى رابط در جلسات مذاكرات حضورى به شهادت رسيده بودند. ارتباط دو سازمان بالكل قطع شده بود. همه چشم ها و فكرها در جستجوى علل و نتايج تاكتيكى، سياسى و سازمانى اين ضربات بود.
به هر صورت مدتى بعد تماس با رفقاى فدايى حاصل گشت. در اين تماس ما با كمال حيرت مشاهده كرديم كه رفقاى رابط جديد (افرادى كه در اولين جلسه مذاكرات حضورى بعد از ضربات اين دوره شركت داشتند) كه از عناصر مركزى سازمان چریکهای فدايى به شمار مى آمدند، تقريبا هيچ چيز از روابط و مذاكرات دو سازمان نمى دانند. اينها حتى نوار مذاكرات دوازده ساعته ما بين دو سازمان را گوش نكرده بودند و از مضمون نامه هاى متبادله و بحث هاى گذشته بين رهبرى دو سازمان هيچ اطلاعى نداشتند. اين وضع البته خاص رفقای رابط جديد نبود. بلكه ما در همين جريانات (جريان تماس هاى اضطرارى با برخى رفقاى فدايى كه ارتباطشان قطع شده بود و يا تماس هاى ديگرى كه به علت حوادث اين ماه ها با رفقاى ديگر دست داده بود) با قريب بيش از 10 نفر از اعضاى سازمان شما برخورد داشتيم كه آنان نيز هيچگونه اطلاعى از چگونگى اين روابط و مذاكرات دو سازمان نداشتند. در عوض ما مشاهده كرديم كه اين  به نحو واقعا تعجب آور و در عين حال اسف بارى نسبت به سازمان ما، نسبت به نقطه نظرهاى سياسى- استراتژيك ما بدبين هستند. ما در برخورد با اين  رفقا مواجه با يك جريان سيستماتيك " ضد مجاهدى" شديم. جريانى كه بر باژگونه جلوه دادن واقعيات سازمانى ما، بر تحريف نقطه نظرها، اقوال، اعتقادات و اعمال ما دلالت داشت و بخوبى معلوم بود كه بطور منظمى در سطح سازمان شما هدايت شده است. ... باز هم ما به رفقايى از سازمان شما برخورد مى كرديم كه به ما مى گفتند، منظورتان از جبهه چيست؟ مگر نه اين كه شما مى خواهيد با حزب توده تشكيل جبهه بدهيد؟! و جالب توجه تر از همه، اينجا بود كه اين  درست همان موقعى، ناآگاهانه و تحت تاثير همان تبليغات منظم ضد مجاهدى، چنين تهمتى را به ما مى زدند كه
رهبرى سازمان خودشان، از طريق جنهه ملى خارج به تماس هاى گسترده اى با حزب توده دست زده بود و از اين طريق در صدد كسب حمايت هاى مالى و تسليحاتى بود!!  ( مساٸل حاد جنبش ما، نشريه دوم، ص ص 30)
در نشريه نبرد خلق شماره 7  منتشره در خرداد 1355، سازمان چريك هاى فدايى خلق در خارج از كشور با انتقاد از عمليات مسلحانه سازمان مجاهدين علیه منافع امپرياليست ها و حمله به تاسيسات يا مراكز تجارى و صنعتى آنها که به نظرسازمان مجاهدين تحريف وقايع و رونويسى از روى دست ديگران در نقد سازمان مجاهدين بوده، كدورت بيشتری بین دو طرف فراهم می آید، با اين كه اين شماره از نشريه مزبور پس از مذاكرات بین رهبران دو سازمان منتشر شده بود.
" لازم است خاطر نشان سازيم كه هر گاه بدون توجه به اصول و موازين جنبش مسلحانه ايران دست به عمل بزنيم و يا به عبارت ديگر اگر عمليات مسلحانه را بدون تحليل درست از شرايط عينى و ذهنى توده ها و بدون توجه به مسائل توده ها برگزينيم، آن وقت است كه مضمون عمليات نظامى ما از مضمون مبارزات توده ها جدايى مى گيرد و عمليات مسلحانه صرفا جنبه اعتراضى و يا صرفا جنبه نظامى به خود گرفته و از محتواى سياسى و توده اى تهى مى گردد. و يا اين كه ممكن است فقط بر اقشار محدودى از نيروهاى خلق اثر بگذارد. مثلا حملات بى رويه به تاسيسات دشمن، فقط به صرف اين كه جزو تاسيسات دشمن مى باشند يك اقدام صرفا نظامى مى باشد كه مفهوم سياسى نداشته و در شرايط كنونى ما كه عمليات بايد خصلت تبليغى داشته باشند، موثر نمى باشند. منفجر كردن بانك ها، آتش زدن سينما ها و ايجاد انفجار در ادارات دولتى كه به طور مشخص با توده ها سرو كارى ندارند و عملياتى نظير اينها طبعا در چارچوب عمليات تبليغى نمى گنجند و محتواى غير توده اى و آوانتوريستى دارند. ص 14 نبرد خلق، شماره 7، خرداد 1355)
مجاهدين دراين باره، در نشريه شماره دو بحث هاى درونى چنين مى‌نويسند:
" انتشار اين مقاله ( مقاله در نبرد خلق شماره 7) كه از نظر محتوا مخالف تمام واقعيات و حقايق موجود بود و از نظر شكل و شيوه طرح، براى اولين بار به تبليغات مغرضانه اى عليه ما شكل علنى مى داد كه اين موضوع- حمله علنى به ما در مطبوعات خارج سازمانى- كه خود مخالف روح همه توافقات و تفاهمات موجود بين دو سازمان بود، مجموعا به ما نشان مى دهد كه عليرغم تمام قول و قرارها و تفاهمات رسمى و تاكيد شده از طرف دو سازمان در جلسات مذاكرات حضورى و غيره، شما حاضر به رعايت اين توافقات نيستيد يا لااقل هنوز به تصميم قاطعى درباره چگونگى برخورد دو سازمان و مضمون و محتواى روابط آنها نرسيديم. مساٸل حاد جنبش ما ص 32"
در تيرماه 1355، حميد اشرف و مركزيت سازمان چريك هاى فدايى خلق در خانه تيمى مهرآباد مورد حمله ساواك قرار مى گيرند و همگى شهيد مى شوند  با اين ضربه بزرگ به سازمان چريك هاى فدايى خلق، اين سازمان از نظر رهبرى و سازماندهى عملا دچار بحران مى گردد و ادامه گفتگو ها نيز به تعويق مى افتد. سازمان مجاهدين خلق در انتقام اين ضربه، بزرگترين و آخرين عمليات نظامى خود را در شهريور سال 1355، به ترور سه مستشار عالى رتبه آمريكايى در نيروى هوايى ايران و كارمندان شركت راكول اينترنشنال، دست مى زنند. عمليات نظامى براى اين ترور كه تيمى گسترده و سازماندهى بسيارى مى طلبيد با ترور، دونالد جى اسميت، رابرت ر كرونگارد و ويليام سى كوترل با موفقيت پايان مى گيرد. ساواك در اقدامى شتابزده، فدايى شهيد اعظم روحى آهنگران و مجاهد شهيد محمد صفرى لنگرودى را كه پيشتر با اتهامات ديگرى زندانى بودند، با انتشار آن در روزنامه ها، به عنوان عاملين اين ترورها، اعدام مى كند.
پس از اين عمليات كل سازمان مجاهدين به تغيير و تحولات امنيتى شديد دست مى زنند تا از حملات ديوانه وار ساواك براى تلافى اين ترورها كه از سوى دولت آمريكا نيز به رژیم شاه فشار آورده می شد، خارج شوند. باوجودى كه تقريبا همه اعضا به تغيير خانه هاى خود دست مى زنند و حتى براى مدتى به شهرستان ها مى روند، اما باز هم تعدادی از اعضا در اين سال به شهادت مى رسند كه چند تن از آنها از دختران بودند. سازمان مجاهدين بالاخره در اواخر تابستان 1355، موفق به ارتباط مجدد با رفقاى فدايى مى شود و ادامه گفتگو ها را در ميان مى گذارد:
"بعد از وصل ارتباط، در اولين جلسه كه با حضور دو تن از عناصر مركزى ى فدايى تشكيل شد، اين رفقا، به دليل شرايط اضطرارى ناشى از اين ضربات، خواستار محدود كردن بحث صرفا به مسائل و همكارى هاى تاكتيكى شدند. ما نيز طبيعتاٌ به دليل وجود همان شرايط، فورا موافقت خودمان را اعلام كرديم. و بدين ترتيب طرح همه اين قضايا تا فرصت مناسب ديگرى به تعويق افتاد. [در پانويس آمده است: اين فرصت مناسب از نظر ما عبارت بود از فرصتى كه امر سازماندهى مجدد  به انجام رسيده و  از نظر شرايط امنيتى و اوضاع سازماني به حالت استقرار رسيده باشند. خوشبختانه هم اكنون به نظر مى رسد كه بعد از گذشت سه ماه از آخرين موج ضربات، اين نتايج حاصل شده اند.]  از آن هنگام تا كنون هيچ تماس ديگرى (غير از ارتباط علامتى روزانه) بين دو سازمان وجود نداشته است. حتى نامه هايى كه ما تا كنون براى سازمان شما نوشته ايم همگى بلا جواب مانده اند. ( مجموعا چهار نامه). ص 35" متن كامل نامه آخر در اين نشريه منتشر شده است.
مسئله وحدت دو سازمان در سال 1356 با انتشار اين بار بيرونى نشريه شماره اول توسط سازمان چريك هاى فدايى به اضافه مقدمه اى در انتقاد به سازمان مجاهدين وارد مرحله اى شد كه وحدت دو سازمان را امكان ناپذير مى ساخت. در اين مقدمه سازمان چريك ها در انتقاد به انتشار بيرونى نشريه شماره دو توسط مجاهدين، كه آنها هم در آن نشريه دلايل خود را براى اين كار آورده بودند نوشتند:
" با توجه به مسائل امنيتى بى شمارى كه در نشريه فوق مطرح شده بود، به نظر ما حتى انتشار درون سازمانى آن نيز اقدامى غير اصولى و غير مسئولانه بود. ... ما در اينجا به سازمان مجاهدين خلق ايران هشدار مى دهيم كه چنين برخوردهاى غير اصولى و نسنجيده، نه تنها ضربه اساسى به حيثيت خود سازمان مجاهدين وارد مى سازد، بلكه شديدا به اعتبار جنبش نوين انقلابى خلق ما لطمه خواهد زد و لازم است كه سازمان مجاهدين خلق ايران، بطور صريح و قاطع در اين باره از خود انتقاد كند." مقدمه چاپ بيرونى نشريه شماره يك، سازمان چريك هاى فدايى خلق ايران، ارديبهشت ماه 1356، خورشيدى"
با وجود عدم وحدت دو سازمان مجاهدين و چريك هاى فدايى، ارتباط دو سازمان و همكارى متقابل تا مقطع انقلاب وجود داشت. ضربات بسيار به سازمان چريك هاى فدايى خلق، به حدى بود كه انها از نظر تسليحات و مهمات بشدت در مضيقه بودند و اگر برای مجاهدین امکان داشت البته از کمک دریغ نبود. ازجمله در پایان سال 55 اسلحه اى به شهيد صبا بيژن زاده (از مرکزیت سازمان فدائی) داده مى شود. بخاطر لطماتى كه در اين دوران به سازمان فدايى وارد آمده بود، سازمان مجاهدين خلق تا مقطع انقلاب چند بار برای ارتباط فدائیان با خارج از كشور کوشید.
در پايان لازم است كه اشاره كنم، در نوارها در جايى كه به تصفيه (یعنی تغییرات در موضع سازمانی) اعضاى سازمان مجاهدين خلق در تشكيلات خارج از كشور اشاره مى شود. شهرام با توجه به اشكالاتى كه اين تغيير و تحولات براى سازمان بوجود آورده بود، يادآورى مى كند كه در خارج از كشور همه چيز با نظرات سازمان اداره مى گردد. در اينجا حمید اشرف نه تنها مخالفتى با اين تصفيه ها ندارد، بلكه از چگونگى كنترل " كمال" مى پرسد. كمال نام مستعار حسين روحانى بود و همان طور هم كه شهرام اشاره مى كند وى به ايران رفته بوده و ضمن قبول مواضع سازمان به فعاليت خود مشغول است. در پى همين گفتگو ها حمید اشرف به رفيق مسنى اشاره مى كند كه ممكن است باعث دردسرهايى براى سازمان بخاطر سابقه و تجربه تشكيلاتى اش شود و از او در بين رد و بدل كردن حرف ها به "جهرمى" اشاره مى شود كه منظور تراب حق شناس است. در همين قسمت بحث ها اگر دقت شود، مسٸله كنترل تشكيلات و نحوه برخورد به مساٸل تغيير ايدٸولوژى در سازمان مجاهدين به هيچ وجه مسٸله اختلاف اين دو نيست.
به اعتقاد نگارنده، مسئله وحدت و يا تشكيل جبهه واحد توده اى با توجه به اين همه بى اعتمادى و نگرانى بسيار از موقعيت اين دو سازمان نسبت به هم، نيازمند زمان بيشترى مى بود. همچنين شرايط بسيار اسفناك مبارزه مخفى و مسلحانه كه محدوديت هاى امنيتى بسيارى را براى اعضاى اين دو سازمان به همراه مى آورد، با وجود نياز بيش از پيش به يكديگر، آنها را در اقدام به وحدت بسيار محتاط مى كرد. متاسفانه با ضربات پليسى بسيارى كه به هر دو سازمان وارد آمد و رهبرى نظامى و امنيتى هر دو سازمان، يعنى حميد اشرف در تيرماه و بهرام آرام در آبان ماه به خاك افتادند، موجب زير زمينى شدن بيشتر اين دو سازمان گرديد و عملا مسٸله وحدت به محاق افتاد. اندکی كمتر از دو سال پس از اين اتفاقات، موج انقلاب و خيزش بزرگ مردم براى سرنگونى رژيم شاه رخ داد و مسائل دو سازمان در پرتو تحولات عظیم و تاریخی قیام بهمن 1357 به کلی با گذشته تغییر کرد.
همکاری بین دو سازمان در خارج کشور نیز در عرصه های مختلف وجود داشته که مجال طرح آنها نیست از جمله تشکیل هیئت مشترک دو سازمان در سال 1355 برای ملاقات با رهبران دو کشور جمهوری دمکراتیک یمن جنوبی و نیز لیبی، که با موفقیت انجام شد.
در نوارهاى منتشر شده توسط سايت انديشه و پيكار همان گونه كه در مقدمه آن آمده است، بخاطر طول زمان و تكثير و كپى بردارى متعدد در طول سال ها و يا نقص در نسخه ارسالى سازمان به خارج از كشور، چند اشكال تكنيكى بوجود آمده است:
نوار شماره سه – قسمت اول ( همان نوار شماره 2، قسمت سوم از دقيقه 2.17 تا انتهاى آن است، سپس از دقيقه، 11.53 در نوار شماره سه- قسمت اول ادامه پيدا مى كند.
نوار شماره سه – قسمت دوم ( همان نوار شماره 2 قسمت چهارم از دقيقه 5.52 تا انتهاى آن است، سپس از دقيقه 9.52 در نوار شماره سه- قسمت دوم ادامه مى يابد.

منبع:
1-    نوار گفتگوهاى بين دو سازمان، انتشارات انديشه و پيكار: http://peykarandeesh.org/PeykarArchive/Mojahedin-ML/mojahed_fadaii.html
2-    نشريه ويژه بحث درون دو سازمان، شماره اول ( درون گروهى)، سچفخا، فروردين 1355، چاپ دوم ( انتشار بيرونى) تيرماه 1356. متن اين نشريه نيز در سايت انديشه و پيكار موجود است.
3-    مساٸل حاد جنبش ما، نشريه ويژه بحث درون دو سازمان، شماره دو ( انتشار داخلى) زمستان 1355، چاپ دوم، (انتشار بيرونى) خرداد 1356. سايت انديشه و پيكار.
4-    نبرد خلق، شماره 7، ارگان سازمان چريك هاى فدايى خلق.، خرداد 1355.
5-    ماركسيسم اسلامى يا اسلام ماركسيستى، بيژن جزنى، سازمان چريك هاى فدايى خلق، بر گرفته از سايت اتحاد فداييان خلق ايران، http://www.etehadefedaian.org/archive/bargiaztarikh/Bijan-eslam.pdf
6-    در سایت آرشیو سازمان وحدت کمونیستی کتابها و نوشته هایی هست در پاسخ به انتقاداتی که از سوی مجاهدین به همکاری فدائیان با جبههء ملی خاورمیانه مطرح شده است: http://www.vahdatcommunisti.com/ 
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید